De nacht van het spannende boek 

Vrijdagavond 22 februari is het zover. Dan wordt het startsein gegeven voor de vijfde editie van de Nederlandse Thriller Tiendaagse. Het begint die avond met een spectaculaire Nacht van het spannende boek. Dit festijn vindt plaats bij Scheltema en is een samenwerkingsproject van boekhandel Scheltema met Hebban en natuurlijk thriller-auteurs. De aankondiging werd al een tijd geleden gepubliceerd op Hebban.

Door: Gigi Leestgraag
Banner: Anne Oerlemans

Hebban zal vanaf 22 februari 2019 weer in het teken staan van deze voor velen bekende Thriller Tiendaagse. Tien dagen lang zet Hebban Nederlandse en Vlaamse misdaadauteurs in het zonnetje, waarbij series en seriepersonages centraal zullen staan, wat pakkend verwoord wordt in de titel van deze tiendaagse: Wordt vervolgd!

Dit is toch de Literatuurclub?

Wat heeft die Thriller Tiendaagse te zoeken op de spot van de literatuurclub of, anders gezegd, wat doen wij als literatuurclub dan deze tien dagen? Allereerst blijven we natuurlijk lezen want dat doen we nu eenmaal allemaal graag als Hebban-lid, maar we lezen ook spannende boeken. Enerzijds omdat de meeste leden van de literatuurclub ook geregeld een thriller kunnen smaken maar anderzijds ook omdat spanning in een literaire roman ook nooit ver weg is. Scherper gesteld: omdat spanning altijd aanwezig is in een literaire roman!

Echte thriller diehards zullen nu misschien verzuchten en roepen dat ze dit toch echt anders zien. Spanning wordt natuurlijk ook door iedereen anders beleefd en de een heeft heftige spanning nodig terwijl de ander met een beetje spanning al heel tevreden is. Daarnaast geldt dat als een boek geen spanning bevat, het per definitie niet leuk is om te lezen. In het geval van literatuur moet je spanning net iets anders definiëren dan de spanning in een thriller of een horror verhaal. Juist omdat spanning in de literatuur wel degelijk voorkomt en omdat er zeer zeker spannende boeken in de literatuur te herkennen zijn, zetten wij vandaag het woord spanning in het zonnetje. Tevens bespreken we zeven boeken met een hoog spanningsgehalte in de recente maar ook klassieke literatuur.

Spanning, wat is dat eigenlijk?

De spanningsopbouw in een roman of film is een definitie van het woord spanning. Als een boek een spanningsopbouw mist, dan is het niet leuk om te lezen en leg je het weg.

Thrillers (ook literaire thrillers) worden over het algemeen anders geschreven dat literaire boeken. Soms is de scheidslijn flinterdun, maar die grens tussen literatuur en literaire thrillers bespreek ik vandaag niet.

• In een thriller worden de elementen, die spanning oproepen in een boek, met meer nadruk en sterker ingezet.
• Een thriller bevat geen open einde, hoewel bij een serie wel vaak een deur open gezet wordt naar een, nog spannender, vervolg.
• In een thriller wordt er meer gebruik gemaakt van stereotiepe personages die vaak juist die heerlijke herkenbaarheid geven aan bepaalde series en serie personages.

Bron: Artikel Volkskrant

Het is opvallend dat de elementen die gebruikt worden in een thriller, ook ingezet worden in een literaire roman. Toch wordt dan vaak, als er naar gevraagd wordt, gezegd dat een boek niet spannend was of geen spanning bevatte. Dat heeft volgens mij vooral te maken met, zoals ik hierboven al riep, de definitie van het woord spanning. Spanning roept een schrijver op door middel van open plekken, momenten in het verhaal waarbij de lezer of juist de personages informatie niet hebben, die van belang zijn voor de oplossing van het verhaal. Dit kan de auteur op diverse manieren inzetten.

• Door informatie te verzwijgen, de auteur laat de lezer nog even gissen.
• Of juist een tip van de sluier te lichten. Soms weet je als lezer al wat er gaat gebeuren maar het personage tast nog in het duister.
• Vertragen vlak voor een belangrijke gebeurtenis. Dit kan door de passage te doorspekken met details, of door een gedetailleerde omschrijving van de omgeving of over het gevoel van een personage te geven.
• Het uitstellen van het daadwerkelijk beschrijven van de gebeurtenis, bijvoorbeeld door terug te grijpen, een flashback in te voegen.
• Het afbreken van het verhaal door eerst een ander deel van het verhaal (hoofdstuk) in te voegen.
• Een plotwending kan er ook voor zorgen dat je op het puntje van je stoel gaat zitten.

Al deze elementen zitten in verhalen om ze interessant te maken, om ze van spanning te voorzien, om te zorgen dat je als lezer door wil lezen. Toch wordt dit in de literatuur meestal subtieler ingezet waardoor we verschil proeven in de genres thriller en literatuur. Speciaal voor de Thriller Tiendaagse ben ik op zoek gegaan naar literaire boeken die net iets meer spanning bevatten, die ons hart iets sneller laten slaan bij het lezen, die ons iets meer op de nagels doen bijten dan gemiddeld.

Zeven spannende titels uit de literatuur

                1.            Frankenstein van Mary Shelley gaat over Frankenstein. En dat is niet 'het monster' zelf maar de uitvinder die het monster creëerde. Hij hoopte een vriend te maken uit materiaal van andere lijken. Als zijn creatie minder goed uitpakt dan verwacht, laat hij het in de steek ondanks zijn goede inborst. Na enkele incidenten groeit dit schepsel wel uit tot een monster. Een gruwelijk en spannend verhaal is het gevolg. Ine schreef hier een prachtig artikel over met een muzikale omlijsting.

                2.            De donkere kamer van Damokles van Willem Frederik Hermans. Het verhaal speelt zich af in de Tweede Wereldoorlog en bevat achtervolgingen, achterdocht, revolvers, spionagepraktijken, gevangenissen, ondervragingen, bewijs en gebrek aan bewijs. Daarnaast zijn veel van de hierboven genoemde spanning oproepende elementen in het boek verwerkt. Wat in dit boek niet gevonden wordt, is een stereotiepe personage of een gesloten eind.

                3.            Het gouden ei van Tim Krabbé. Deze zeer bekende roman, prachtig verfilmd met als titel Spoorloos, bevat alle elementen van een thriller. Een verdwijning, een zoektocht naar de vermiste persoon, het verzwijgen van informatie door deze en gene, het opbouwen van de spanning door vertraging enerzijds en een tip van de sluier anderzijds. Zelfs het gesloten einde, dat een zeer beklemmend gevoel zal geven is er in verwerkt. Een thriller-wolf in schaapskleren zou ik dit boek als ondertitel willen geven.

                4.            De passievrucht van Karel Glastra van Loon is van een geheel andere orde. Vanaf het eerste hoofdstuk wordt het hoofdpersonage geconfronteerd met een misdaad, iemand heeft hem bedonderd. Vanaf dat moment is één van de lagen van het verhaal de zoektocht naar de persoon die hem dit aangedaan heeft. Een diepere laag is de zoektocht van een zoon naar zijn vader. Een ‘Whodunnit’ maar dan net even anders.

                5.            Muidhond van Inge Schilperoord is weer van een geheel ander kaliber. De hoofdpersoon komt net uit de gevangenis en gaat in de thuissituatie verder werken aan zijn gedrag. De bloedhete zomer en een verleidelijke buur maken het hem heel moeilijk om zich aan de afspraken te houden. Schilperoord laat de spanning huizenhoog oplopen door alle spanningselementen op grandioze wijze te gebruiken en beschrijft in dit spannende verhaal een psychologisch gevecht waar men u tegen zegt.

                6.            In Mooi dood liggen gooit van A.F.Th. van der Heijden het over een andere boeg. Een moord, een ramp, politieke achtergronden, leugens, bedrog en fake news worden gepresenteerd tegen de achtergrond van een thema van Shakespeare op een bedje van prachtig van-der-Heijdeniaans taalgebruik.

                7.            Patricia van Peter Terrin begint als een regelrechte thriller waarbij de hoofdpersoon plots haar huis verlaat, haar jonge kind badderend achterlatend. Terugkeren naar huis blijkt geen optie te zijn en het lijkt er veel op dat de auteur een thriller schreef. Een plotwending geeft het verhaal een andere insteek en het gevoel van thriller wordt enerzijds versterkt, anderzijds bekruipt je het gevoel dat de schrijver je op het verkeerde been zet. Wacht eens, is dat laatste niet ook een element van een thriller? Waar zit de oplossing? Terrin weet dit raadsel tot de laatste bladzijde vast te houden.

Natuurlijk zijn er nog meer literaire boeken waarbij de schrijver het element spanning optimaal gebruikt.

• Welk boek zou jij in dit rijtje plaatsen?
• Welke aspecten van spanning heeft de auteur gebruikt bij jouw voorbeeld?
• Hoe ervaar jij het woord spanning in een boek?