‘Zo trots als een koe met zeven uiers: met De avond is ongemak de ANV Debutantenprijs 2019 gewonnen!!’ schreef Marieke Lucas Rijneveld op haar Facebook-pagina. Vreugde dus en een blij gezicht. Dat was wel ietsje anders dan haar niet zo gelukkige blik, zittend op een wagen die eindeloos door Dordrecht leek te rijden en waar ze samen met Mirthe van Doornik en Persis Bekkering als het ware naar een ‘terechtstelling’ in het auditorium van het Dordrechts Museum werden gereden. Het verdict van de ANV Debutantenprijs 2019 zou daar bekend gemaakt worden. Dit jaar waren er een lezersprijs en een juryprijs. Een auteur kon zowel de lezers- als de juryprijs winnen. Voor het eerst waren er uiteindelijk twee winnaars: Marieke Lucas Rijneveld met De avond is ongemak (vakjuryprijs) en Mirthe van Doornik met Moeder van anderen (prijs lezersjury). Ook Persis Bekkering , die met Een heldenleven genomineerd was, ging niet met lege handen naar huis. De organisatie van de prijs is in handen van Dordt Literair.

 (longlist en shortlist)

In totaal werden tachtig debuten ingezonden. Twaalf kwamen er op de longlist en drie op de shortlist. De lezersjury las die drie boeken en moest haar keuze voor een winnaar motiveren. Vanuit de Hebban Literatuurclub deden drie leden mee: Helena, Nathalie en Jan. Ze maakten er een dagje Dordrecht van en woonden de uitreiking bij. Het was geen straf om naar Dordrecht te gaan: het was heerlijk weer én de jaarlijkse Boekenmarkt vond er plaats. En als je daar boekenliefhebbers op loslaat dan beleven die een geweldige dag (en gaan ze met een stapeltje boeken, zogenaamd om in de vakantie te lezen) naar huis...

De sfeer bij de uitreiking van de 24e Debutantenprijs was enerzijds bedrukt, anderzijds feestelijk. Het ANV (Algemeen Nederlands Verbond) stopt er na vijf jaar mee. Men moet dus op zoek naar een nieuwe sponsor. Wordt die niet gevonden dan zal het zilveren jubileum van de prijs net niet gehaald worden. Er is gepoogd om samen met de Bronzen Uil, die in België uitgereikt wordt aan een debutant, tot één debuutprijs te komen, maar dat was niet gelukt zei de voorzitter van het ANV, de heer Wim van Gelder: “En dat lag niet aan de Belgen, die wilden wel.”

Perfectie?

Inhoudelijk was de middag geweldig, organisatorisch en qua gastvrijheid was het minder. In drie prachtige filmpjes werden de genomineerden geïntroduceerd. Opvallend was dat de romans allemaal iets te maken hebben met hun eigen leven. Maar het is natuurlijk fictie.

Iedere auteur las een stukje uit haar boek voor en vertelde iets over zichzelf en het boek wat je ook hier terug vindt. De interviews van jurylid Jelle Van Riet waren uitzonderlijk goed en diepgravend. Een heldenleven van Persis Bekkering kun je zien als een ideeënroman en bestaat uit twee afzonderlijke novellen die toch één geheel vormen. In de eerste gaat het om het streven naar perfectie. Dat gebeurt door een uitvergroting van de hoofdfiguur Igor. Hij is monomaan, perfect. In het tweede gedeelte blijkt dat Igor niet alleen naar de perfectie streeft, maar ook op zoek is naar de waardering, ‘het schouderklopje’. In het interview stond de kwestie centraal of kunst perfect moet zijn om echte kunst te zijn of dat de kunst juist in het onvolkomene zit. “Ik herken wel een beetje in het hoofdpersonage”, zei de auteur.

Reactie van een lezer: “Ik ben weer voor het eerst een muziekstuk gaan beluisteren.”

Eng

In het boek van Mirthe van Doornik gaat het om de worsteling van de hoofdpersonages Nico en Kine, hun onmacht en hun loyaliteit ten opzichte van hun aan alcohol verslaafde moeder. “De kinderen worden van vlees en bloed. Het zijn ‘plantrekkers’, zoeken hun weg vanuit een thuissituatie die wel lijkt op die zoals die beschreven wordt in ‘De helaasheid der dingen’ van Dimitri Verhulst,” stelde Jelle Van Riet. Mirthe: “Moeilijk vond ik het vinden van de juiste stem voor de kinderen. Ik wilde een universeel verhaal maken. Soms zeggen mensen dat het verhaal ongeloofwaardig is. Maar de realiteit is vaak erger. Het boek is wel persoonlijk en gebaseerd op wat ik heb meegemaakt. De lichtheid in het verhaal helpt om de tragiek van het leven te doorstaan.”

Een lezer: ”De beschreven thuissituatie en de beperkte belevingswereld worden beangstigend goed onder woorden gebracht. Voor een enkele lezer te beklemmend: Het ritme van de trieste alledaagsheid was zo dwingend dat ik zelden ontsnapte in een andersoortige beleving.”

Platteland

Marieke Lucas Rijneveld was dit jaar ook genomineerd voor de Libris Literatuurprijs. In haar boek laat ze de lezer alles voelen van het platteland. Schuldgevoel, schaamte, onmacht en teleurstelling spelen een rol in het boek. Marieke: “Jas, het hoofpersonage voelt zich schuldig aan de dood van haar broer en steeds popt het gevoel op van ‘had ik nou maar…’ Jas wordt echter niet ‘gezien’ in haar worsteling. Ze wil dat haar ouders gelukkig zijn.”

Een lezer: “Ze schrijft een prachtig gruwelijk verhaal. Een boek dat je onder je huid kruipt.

Uitslag

Erica van Buuren, voorzitter van de jury gaf een bloemlezing uit de recensies die de lezers hadden ingestuurd . Rinske Hillen, de winnares van vorig jaar met haar roman Houtrot en druk bezig met de afronding van haar tweede roman reikte de prijzen uit.

Vanuit de jury: Zowel de vakjury als de lezers lieten zich bekoren door De avond is ongemak. De indringende beschrijving van de gruwelijkheden die volgden op het overlijden van Matthies maakte dat dit boek als winnaar van de vakjury uit de besprekingen kwam.
De Lezersjury was iets meer gecharmeerd van Moeders van anderen. Een vlot geschreven verhaal waarin Mirthe met een zekere luchtigheid toch wel zware thema’s durft aan te pakken. De lezer wordt meegesleept in de gemoedstoestand van de personen van dit ontspoorde gezin.
Heldenleven van Persis Bekkering werd door veel lezers, vooral door muziekliefhebbers, zeer gewaardeerd, maar had net iets te weinig stemmen. Alle drie de schrijvers zijn eigenlijk winnaars, want ze hebben een fantastisch debuut geschreven.

En wie hadden Helena, Nathalie en Jan als hun winnaar gezien?

Nathalie: Marieke Lucas Rijneveld

Qua niveau en sterren (drie) plaatste ik deze drie debuten ongeveer op dezelfde hoogte. De avond is ongemak stak er voor mij nog het meeste bovenuit, ook al was ik niet erg lyrisch over dat boek, en vond ik dat er té veel trauma’s in de roman opeen gepropt waren waardoor je geen ruimte krijgt om alles wat beschreven is, echt te doorgronden. Maar de schrijfstijl vond ik het mooist en de beklemming uit dit boek kroop toch het meest onder mijn huid, waardoor ik toch werd meegezogen in het verhaal en het lang genoeg bleef sudderen in mijn hoofd.

Moeders van anderen heeft een afwisselend en interessant perspectief vanuit de twee zusjes die bij een alcoholverslaafde moeder wonen, en die hun penibele gezinssituatie beschrijven, toch bleef ik ook daar wat op mijn honger zitten omdat het toen ik het dicht sloeg, net door de lichte toon, niet bleef nazinderen en er slechts een dagelijks verhaal van twee meisjes weliswaar onder moeilijke omstandigheden voor mij over bleef. Door de ietwat humoristische toon werd de gezinssituatie precies ook wat geminimaliseerd, toch voor mijn gevoel. De schrijfstijl sprong er ook niet echt uit om eerlijk te zijn. Ik kreeg wel meer begrip voor deze roman na het interview met deze schrijfster trouwens. Het plaatje werd als het ware meer ingevuld.

En dan Een heldenleven. Ik vond het boek even mooi, en het raakte mij ongeveer evenzeer als de twee andere. Mocht het tweede deel even sterk geweest zijn als het eerste, had ik dit misschien wel vooraan gezet. Maar ook hier mangelde mijn inleving wat omdat het personage dat we volgen in dat tweede deel voor mij te veel op afstand bleef, en ik de discussies over kunst erin wat intellectualistisch of zelfs wat elitair vond. Bovendien is het een beetje alsof ik een stukje mis: beide delen gaan onrechtstreeks vanuit het perspectief van een ander personage over de Nederlands-Russische muzikant Igor Goldschmeding, en ik had graag ook zijn verhaal uit zíȷ́n perspectief nog gelezen!

Helena: Persis Bekkering.

Ik heb lang getwijfeld tussen twee boeken die ik allebei heel goed vond, De avond is ongemak en Een heldenleven. Uiteindelijk heb ik gekozen voor Een heldenleven, het boek dat helaas geen van beide prijzen (jury- en publieksprijs) heeft gewonnen. Het concept waar Bekkering vanuit gaat vond ik heel verfrissend; het gegeven van een personage dat overal in uitmunt, zelfs zo dat zijn perfectie een probleem is geworden. Ik vond het een mooi geschreven en origineel boek, verfrissend en sprankelend. Het heeft een optimistische ondertoon en daarom vond ik het nèt even wat prettiger lezen dan het nogal zware en zwarte De avond is ongemak. Moeders van anderen vond ik best een aardig boek, maar wel duidelijk minder interessant qua thematiek en stijl dan de andere twee boeken, het verbaasde mij eerlijk gezegd dat het boek de lezersprijs heeft gewonnen.

Jan: Marieke Lucas Rijneveld.

De drie auteurs hebben in hun boeken alle drie een eigen ervaring in fictie omgezet.

Mirthe van Doornik is er ondanks de stevige thematiek in geslaagd om niet een ‘zwaar boek’ te schrijven, maar een boek dat lichtheid kent .Dat komt wellicht omdat het verhaal verteld wordt vanuit het perspectief van de zussen Nico en Kine, 14 en 11 jaar als de roman start in 1997. . Van Doornik is erin geslaagd om het verhaal te doorspekken met humor waardoor de roman lichtvoetig wordt. Maar toch voel je steeds dreiging. Er is iets op komst, er staat iets te gebeuren. Ze maakt van Nico en Kine geen slachtoffers, zet ze in de modus van relativeren en overleven. En steeds zijn er die kleine zinnetjes, die metaforen die de roman doen sprankelen.

Een heldenleven had ik op de tweede plaats staan. Ik vond het origineel van opzet. De twee delen die twee aspecten van het hoofdpersonage belichtten: de monomane perfectionist én degene die op zoek is naar dat wat niet perfect is. Hij is een held omdat hij een winnaar is. Het echte leven zit, volgens de auteur, in andere dingen dan perfectie. In de roman tref je tal van intertekstuele verwijzingen, zoals naar de Inferno van Dante, Thomas Mann, Mulisch. Ik vond het een knap geconstrueerde roman.

Mijn duidelijke winnaar was Marieke Lucas Rijneveld. Vanaf de openingszin, ‘Ik was tien jaar en deed mijn jas niet meer uit,’ werd ik in het verhaal meegezogen. Het verhaal grijpt je bij de strot door de prachtige beeldende taal en door de wijze waarop de auteur in het hoofd kruipt van de leefwereld van een tiener die met zichzelf en haar omgeving worstelt. Het hoofdpersonage wordt vereenzelvigd met haar jas en draagt dan ook de naam Jas. Vader en moeder zijn lamgeslagen door de dood van Matthies. Jas, haar broer Obbe en zusje Hanna worden als het ware verstikt door de rouw van hun ouders. Moeder wil niet meer eten (‘haar ogen liggen de laatste tijd ook dieper, zoals mijn oude lekke voetbal steeds verder wegzinkt in de mestput naast de koeienstal’), vader verandert in een bullebak. Jas vervreemdt van alles wat haar omringt. Ze trekt zich terug in de veiligheid van haar jas, waarin ze van alles verzamelt. Daarmee kan ze een herinnering vasthouden. Maar die jas moet ook ooit uit.

 Op naar de 25e editie?

Verslag: Jan

Bijdragen: Nathalie en Helena

Banner: Anne

Foto's: Loek Groot