Op zaterdagavond 21 april werd in de zaal op de bovenverdieping van de Thiemeloods in Nijmegen de Avond van de grote beloftes georganiseerd. Op deze avond werden drie nieuwe chapbooks gepresenteerd: de novelle Jachtseizoen van Marjolein Takman, de stripnovelle Hoe bijen de ruimte vullen van Jelko Arts en Chacun sa chance, het verhaal van een reis van Marjolein Visser.

Een chapbook? Voor veel lezers wellicht een onbekende term. De Nieuwe Oost | Wintertuin geeft deze vorm echter al een tijdje uit. Een chapbook is voor een beginnend schrijver wat de EP voor een muzikant is. Zie het als een eerste publicatie die dient als visitekaartje voor de auteur, naar andere projectmakers en uitgeverijen toe. Een pre-debuut, een proeve van bekwaamheid én, zo bleek maar weer, ook een beetje een feestje.

Hoewel de avond letterlijk plaatsvond op een zolder, zijn de drie jonge makers uit het ontwikkeltraject van Wintertuin allesbehalve zolderkamertje-schrijvers. Schrijven is voor hen alle drie juist een manier om het contact tussen mensen te onderzoeken en de afstand tussen mensen te verkleinen. Bij Wintertuin speelt dan ook juist de begeleiding van de auteurs en het contact met andere makers een grote rol.

In de snikhete, maar gezellig gevulde, zaal met karakteristieke houten balken die het hoge dak boven het kleine podium in bedwang houden, trapt Marjolein Takman af met de presentatie van haar chapbook. Haar presentatie begint met een fragment uit de film Elephant, een film waarin weinig gebeurt en die een doodgewone dag uit het leven op Watt High School in beeld lijkt te brengen. Tot twee leerlingen het vuur openen op ieder die hun pad kruist en een bloedbad aanrichten. De film is gebaseerd op de schietpartij op Columbine High School in 1999.

Het was de boosheid, de onnodig uitvergrote woede die Takman aansprak en ze besloot een verhaal te schrijven over wat er door iemand heen moet gaan wanneer het besluit om te gaan schieten eenmaal genomen is. Wat gaat er in iemand om die laatste uren voor er iets moet gebeuren? Bijna per ongeluk kwam daar het verhaal van een invaldocente Duits, die haar eerste dag op een nieuwe school heeft, bij. Takman leest voor vanuit beide perspectieven.

De twee verhaallijnen in Jachtseizoen houden er samen met de korte, bijna staccato zinnen de vaart in. Spanning is het hele verhaal aanwezig, vooral omdat de daad van het meisje bijna impulsief lijkt. We krijgen als lezer geen inzicht in haar motieven, we zien alleen de buitenkant. “Ineens realiseerde ik me weer wat ik ging doen, en dat ik het plan eigenlijk een beetje vergeten was tijdens het lopen.”

De tweede presentatie, vol enthousiasme aangekondigd door presentator en interviewer van de avond, Lotte Lentes, is die van Jelko Arts. Zijn stripnovelle Hoe bijen de ruimte vullen laat zich lastig voorlezen, maar de auteur en performer is niet voor een gat te vangen. Zijn boek zet bijzondere hobby’s centraal en Jelko trakteert het publiek op de spreekbeurt die zijn hoofdpersonage over bijen geeft. Compleet met imkerpak en bijenkast, die tot opluchting van een aantal toeschouwers na zijn spreekbeurt ook weer zorgvuldig wordt opgeborgen.

Hobby’s dus, bijen houden en lego bouwen, twee mensen die zo opgaan in wat ze het liefste doen dat de wereld om hen heen vervaagt. Hoe is dit beter uit te leggen dan in beeld? Op verschillende manieren verdwijnt de omgeving vaak letterlijk wanneer de personages bezig zijn met hun eigen ding, waardoor contact tussen hen eigenlijk onmogelijk wordt. Visueel wordt zo de (ontbrekende) band tussen een vader en een zoon letterlijk blootgelegd. Dat visuele, het gebrek aan tekst, zorgt ook dat veel open gelaten wordt, niet alleen letterlijk. Een actieve lezer kan de verbanden leggen, een eigen interpretatie maken van wat er in beeld gebeurt, maar bovenstaande thema’s komen in elk geval terug. Een speels en erg interessant vormexperiment.

De derde presentatie is die van Marjolein Visser. In haar verhaal Chacun sa chance lopen ook twee lijnen door elkaar. De eerste is die van Marjoleins reis naar Mali om daar te spreken met Malinese migranten die terugkeerden uit Europa. Deze reiservaring wordt afgewisseld met het verhaal van Amadou, een jongen die in zijn eentje afreist naar Europa: “Het continent dat een kasteel is achter verre zeeën, hoge muren en gevaarlijke wegen, zo mooi dat het bewaakt moet worden.”, daar een tijdje rondtrekt en uiteindelijk terugkeert naar waar hij vandaan kwam.

Visser baseerde het verhaal van Amadou op gesprekken die ze voerde met Malinese migranten en documenten die ze in Mali mocht inzien. De twee verhaallijnen komen aan het eind van het boek op een intrigerende en aangrijpende manier samen. Ook bijzonder is dat Visser zich ten alle tijden bewust lijkt van haar privileges, maar ook haar – of onze – vooroordelen. “Ik ben een expert geworden in wegkijken. In dingen zien die er niet zijn.”

Drie heel verschillende presentaties van drie heel verschillende werken, maar toch zijn er ook overeenkomsten te ontdekken. Een interview met de drie auteurs op een fijne groene bank om de avond af te sluiten brengt deze overeenkomsten aan het licht. Waar eerst de opluchting van de afgeronde presentaties nog overheerst, volgt al snel een interessant gesprek over thematiek en bedoelingen.

Foto door Studio Schulte Schultz Fotografie

Persoonlijk zijn in elk geval alle drie de pre-debuten, maar er lijkt ook wat maatschappelijks of zelfs politieks in te schuilen. Takman schreef haar verhaal vooral vanuit nieuwsgierigheid; wat moet er allemaal misgaan in een leven om tot zo’n roekeloze daad over te gaan? Tegelijk geeft ze aan dat die roekeloosheid in Nederland veel minder ruimte krijgt dan bijvoorbeeld in Amerika. Je kunt in Nederland niet in een vlaag van verstandverbijstering een wapen kopen en om je heen gaan schieten. Toen Takman begon met schrijven kon ze natuurlijk niet weten hoe actueel haar novelle bij verschijnen zou zijn.

Ook Visser geeft aan dat haar boek niet bedoeld is als statement, of als een document dat ze schreef als vluchtelingenexpert. “Het is een verhaal en dat verhaal is op geen enkele manier representatief. Als er een boodschap in zou zitten zou dat enkel zijn: ‘ik had het kunnen zijn’.” Alle drie de chapbooks spelen met werkelijkheid en fictie, ook Hoe bijen de ruimte vullen is te interpreteren als een portret van een generatie, vooral waar het contact maken betreft. Het contact (maken) of het gebrek daaraan  is een thema wat bij deze drie auteurs elk op een geheel eigen manier terugkomt.

Zowel Visser als Arts geven aan hun vorm met het schrijven van deze pre-debuten helemaal gevonden te hebben. Arts is er in het proces achter gekomen dat tekenen duizend keer makkelijker is dan (be)schrijven en Visser vond haar vorm in het gesprek, de combinatie tussen fictie en non-fictie, daar waar ze eerder vooral verhalen schreef vanuit het perspectief van kinderen. De personages zijn in alle drie de chapbooks herkenbaar, zelfs als de extreme situaties dat niet zijn. Radicale nieuwe vormen dus, en zeker nog plannen genoeg. De auteurs zijn allemaal alweer druk bezig met nieuwe projecten, van Takman mogen we binnenkort wellicht een verhaal verwelkomen met als inspiratiebron complottheorieën.

Foto door Studio Schulte Schultz Fotografie

Drie jonge talenten om in de gaten te houden dus! Zes van de veertien auteurs die eerder bij Wintertuin een chapbook publiceerden staan ondertussen onder contract bij een grote Nederlandse uitgeverij en ook voor Takman, Arts en Visser is dit vast en zeker pas het begin! Vanavond presenteren de auteurs hun werk in Amsterdam, maar mis dus in elk geval de volgende avond van de grote beloftes niet.

Door: Anne Oerlemans