Nederland viert de Boekenweek van zaterdag 23 tot zondag 31 maart en wonderlijk genoeg valt die week niet samen met de Vlaamse Boekenweek die dit jaar van zaterdag 30 maart tot zondag 7 april gehouden wordt. Het Boekenweekgeschenk dat uitgedeeld wordt bij aanschaf van een boek is identiek. De Boekenweek valt in Vlaanderen samen met de start van het Festival van de Boekhandel, dat de hele maand april plaatsvindt. Ter ere van de Vlaamse Boekenweek lazen de Vlaamse Saar en de Nederlandse Helena een wel heel Vlaams boek: De onderpastoor van Louis van Dievel.

Korte inhoud

Van Dievel behandelt in De onderpastoor een historisch gegeven, namelijk de opstand van de parochie van Sint-Gilles-Dendermonde tegen de overplaatsing van hun geliefde onderpastoor Gilbert Verhaeghen. De onderpastoor zou te progressief zijn in de optiek van bisschop Van Peteghem. In 1969 hebben er al grondige hervormingen plaatsgevonden in de Rooms-katholieke kerk; de mis is in de volkstaal en het altaar is naar de gelovigen gekeerd, maar de kerk is geen democratie en de gelovigen dienen te volgen en te luisteren. Onderpastoor Verhaeghen neemt de besluiten van het Tweede Vaticaans Concilie veel te serieus volgens de lokale pastoor De Brouwer en zijn mede-onderpastoor Van Coppenolle, maar zeer veel parochianen kunnen hem juist daarom waarderen en bij de jeugd is hij zelfs mateloos populair. Het boek beschrijft de gebeurtenissen van die tijd, maar ook de nasleep daarvan tot in 2009.

De dreigende overplaatsing van Verhaeghen haalt het slechtste in beide partijen naar boven; maandenlang worden er anonieme brieven geschreven, worden er bijeenkomsten voor en tegen de onderpastoor georganiseerd, worden er pamfletten verspreid, misvieringen verstoord en uiteindelijk moeten zelfs de ordediensten eraan te pas komen wanneer een hulpbisschop fysiek belaagd wordt door boze parochianen.

Het lijdend voorwerp in deze, Gilbert Verhaeghen, blijft ondertussen opvallend op de achtergrond. Wat hij vindt van alle commotie rondom zijn persoon lezen we alleen via zijn dagboek, dat afwisselend tussen de hoofdstukken opgenomen is. Hij heeft een kalm karakter, drinkt graag een glas en stelt zich wat afwachtend op. Eerder zoekt hij troost bij zijn duiven (een hobby die ook als een onderpastoor onwaardig wordt gezien door zijn tegenstanders) dan dat hij zich voegt bij degenen die voor hem op de barricaden zijn gaan staan. Het is een personage dat sympathie oproept bij de lezer; wat hem overkomt is voor de lezer even onbegrijpelijk als voor hemzelf.

Had je al eerder iets gelezen van Louis van Dievel?

Helena: Van Louis van Dievel had ik nog nooit gehoord, maar hij blijkt al een aantal succesvolle romans op zijn naam te hebben staan. Wellicht is hij in Vlaanderen bekender dan in Nederland? Zijn nieuwste roman De onderpastoor smaakt wat mij betreft alvast naar meer. Qua sfeer deed het boek mij enigszins denken aan Het psalmenoproer van Maarten ’t Hart en De erfenis van Adriaan van Johan Lock, omdat die boeken ook allebei gaan over conflicten binnen een religieuze gemeenschap waarbij gelovigen als het erop aan komt toch meer eigenliefde dan naastenliefde lijken te tonen.

Saar: Ik had van Louis van Dievel eerder De Laatste Ronde gelezen, een boek dat bij mij wel een indruk had achtergelaten. De personages van Van Dievel zijn ontzettend menselijk, soms heb je er heel veel sympathie voor, soms schud je je hoofd bij de beslissingen die ze nemen. Ook zijn taalgebruik vond ik opvallend. Na het lezen van dat boek had ik er wel zin in om meer te lezen van Van Dievel en daarbij heeft De Onderpastoor me niet teleur gesteld.

In hoeverre is De onderpastoor een Vlaams boek?

Helena: Ik ben niet opgegroeid met het Rooms-katholicisme, van huis uit ben ik protestant, maar ik heb wel een aantal missen bijgewoond in Frankrijk en België. De hele setting van het boek is voor mij echt Vlaams, evenals het taalgebruik. Van dat laatste heb ik zeer zeker heel erg genoten, ook vanwege de ironie die Van Dievel hanteert. De meeste Vlaamse uitdrukkingen die ik niet kende kon ik uit de context wel begrijpen. Qua thematiek vond ik het dan weer een heel universeel boek, omdat niets menselijks de personages in dit boek vreemd is.

Saar: De Onderpastoor is in mijn ogen echt een oervlaams boek. Dan heb ik het niet over het taalgebruik van van Dievel, maar vooral over de setting. Het Rooms-katholicisme speelt een enorm grote rol in het verhaal en, zoals jij ook zegt, past dat echt bij het tijdskader en de plaats waar het boek zich afspeelt. Ook typisch Vlaams zijn voor mij de besprekingen op café, het socialisme dat door de katholieken geschuwd wordt, de strenge regels naar meisjes toe, maar ook het belang van katholieke jeugdbewegingen is iets typisch Vlaams. Het boek ademt Vlaanderen bijna uit.

Vond je het gebruik van de Vlaamse taal een meerwaarde voor het verhaal?

Saar: Het gebruik van het Vlaams gaf voor mij de personages en het verhaal in het algemeen karakter. De personages in het boek worden getypeerd door hun taalgebruik. Was dit boek in het Algemeen Nederlands geschreven dan had het een heleboel aan sfeer verloren. Hoewel ik geboren en getogen ben in Vlaanderen (en zelfs vrij dicht bij Dendermonde heb gewoond) begreep ik heel wat van de uitdrukkingen maar in de context waarin ze waren geplaatst. Op dat vlak heeft van Dievel goed werk geleverd. Je hebt geen woordenboek nodig om de taal te begrijpen, maar toch krijgt het verhaal zijn karakter door het Vlaams.

Helena: Ik vind het altijd erg leuk om boeken te lezen waarin de Vlaamse taal wordt gebruikt. Grappig om de nuanceverschillen tussen het Nederlands en het Vlaams te merken, om uitdrukkingen te leren die je voorheen niet kende en om parallellen met het Frans te zien. Voor dit verhaal vond ik het gebruik van het Vlaams zeker een meerwaarde hebben. Zoals jij beschrijft inderdaad vanwege de personages, maar wat mij betreft verder ook omdat er heel letterlijk geciteerd wordt uit de protestbrieven van de parochianen en de nieuwsberichtjes die verschenen zijn over de gebeurtenissen.

Hoe zou je de personages en hun ontwikkeling omschrijven?

Saar: De personages die Van Dievel neerzet, zijn voor mij zeer realistisch. Langs de ene kant kan je als lezer sympathie opbrengen voor Verhaeghen. Het is een onderpastoor met een visie die graag de manier waarop de Kerk met zijn mensen omgaat, wil veranderen. Anderzijds heb ik ook verschillende keren gedacht: man, nu heb je het – in zekere zin – wel zelf gezocht. Hoewel je dus sympathie voelt voor Verhaeghen, toch blijft hij menselijk in elke vorm. Ook hij maakt fouten.

Datzelfde geldt ook voor Staf en Katelijne. Hun prille relatie is schattig en ik juichte hun liefde zeker toe. Anderzijds hield ik mijn hart vast toen de twee verboden grenzen overschreden, waardoor Katelijne uiteindelijk zwanger blijkt te zijn. De gevolgen voor hun toekomst zijn niet gering. Voor mij waren de personages echte mensen die je ook makkelijk zou kunnen tegen komen in het café om de hoek.

Helena: Wat mij frappeerde, was dat Van Dievel heel goed weet te treffen hoe opportunistisch en zelfs egoïstisch mensen kunnen zijn, zeker wanneer het er echt op aan komt. In die zin zijn de personages die hij beschrijft echte karakters die heel geloofwaardig overkomen. De personages van Verhaeghen, Staf en Katelijne zie ik ook wel zoals jij ze beschrijft. Ik vond de personages van pastoor De Brouwer en onderpastoor Van Coppenolle ook heel erg grappig beschreven, juist omdat hun zwakheden enigszins karikaturaal werden uitvergroot. Dat bracht een mooie balans in het verhaal vond ik.

Wat is je eindoordeel?

Helena: Van Dievel heeft een bijzonder boeiend boek geschreven rondom deze toch wel zwarte bladzijden in de geschiedenis. Je kunt merken dat er zeer grondig onderzoek gedaan is naar wat zich indertijd heeft voorgedaan, maar van Dievel heeft de historische gegevens en personages heel knap weten te combineren met een aantal fictieve verhaallijnen, waarbij ik die van socialist Staf en de katholieke Katelijne het noemen zeker waard vind. Het resultaat is een boek dat toch wel leest als een pageturner; de aandacht van de lezer blijft vastgehouden door steeds weer nieuwe ontwikkelingen in zowel het leven van Verhaeghen als in de levens van de andere personages, die met veel gevoel voor humor worden beschreven:

“Zijn grapjes om het ijs te breken brachten zijn bezoekers niet aan het lachen.

De Brouwer zuchtte even. Hij moest de eerste wereldverbeteraar met gevoel voor humor nog tegenkomen.”

Ik heb genoten van De onderpastoor en gaf het 4 sterren.

Saar: De manier waarop Van Dievel personages neerzet, charmeert mij telkens meer. Ook met De Onderpastoor heeft hij dat weer geweldig gedaan. Met een degelijk onderzoek als basis voor deze roman slaagt Van Dievel erin om non-fictie en fictie met elkaar te verweven zonder dat het je als lezer meteen opvalt wat er waar gebeurd is en wat aan de fantasie van de schrijver is ontsproten. Door de opbouw van het verhaal, zowel dat van Verhaeghen als van de nevenpersonages, blijf je als lezer geboeid en wil je het hele verhaal van naaldje tot draadje blijven volgen. Ook al is de opstand in Sint-Gillis-Dendermonde voorbij, van Dievel gaat verder met zijn verhaal en blijft je ook meesleuren in de nasleep van de gebeurtenissen.

De Onderpastoor was naar mijn gevoel weer een geweldig boek en ik geef het dan ook, net als Helena, 4 sterren.