‘Het heden uit het verleden’ was de geschiedenismethode die in de zestiger jaren gebruikt werd op ‘mijn’ lagere school. De titel is wel mooi. Immers door aandacht te hebben voor het verleden en het te bestuderen krijg je inzicht en kun je de tijd waarin je nu  leeft beter begrijpen. Als ik naar onze wereld kijk denk ik regelmatig: “Hebben we dan helemaal niets van het verleden begrepen?” 

Onlangs verscheen de verhalenbundel ‘Anno Domini 892’ met als ondertitel ‘Rauw Geluk.’ Verhalen waarin historische feiten zo rond het jaar 892 verbonden worden met fictie. Het boek is het resultaat van een schrijfwedstijd uitgeschreven door Godijn Publishing. Twee van de prijswinnaars waren Hay van den Munckhof en Marc Kerkhofs (1964). Toevallig verschijnt van beide schrijvers binnenkort een roman.

Hoe gaat zo’n schrijfwedstrijd in zijn werk? En wat is nu waar en niet waar in de prijswinnende verhalen? Tijd voor een fact-check.

Uitgeefster Elly Godijn (1971), van wie overigens ook een eerste roman op uitkomen staat, organiseert schrijfwedstrijden om met schrijvers in contact te komen en ze een podium te bieden. “Voor deze wedstrijd wilden we graag verhalen uit de vroege middeleeuwen met als thema het rauwe geluk. 892 is een willekeurig gekozen jaar. Wat kan er in het jaar 892 gebeurd zijn? Wat versta je onder rauw geluk in 892? Interessant om ook op het jaar te googelen. Ik vind het fijn als schrijvers research moeten doen, in de huid van hun personage kruipen en mij meenemen naar die diepere laag in een verhaal; het verhaal dat je niet letterlijk opschrijft, maar tussen de regels leest. Daar ben ik naar op zoek.

De ingezonden verhalen werden anoniem opgeslagen. De jury bestond uit drie personen, met ieder een andere achtergrond. We beoordeelden alle drie het verhaal in zijn totaliteit, maar daarnaast keken we ieder met een andere blik naar het verhaal. Voor mij was correct taal- en interpunctiegebruik belangrijk en de diepere laag; weet het verhaal mij te raken? Als een verhaal mij dagenlang ‘achtervolgt’, heeft het iets met mij gedaan. Maar de geschiedkundige feiten moesten ook kloppen net als het verhaaltechnische deel. 

Tijdens de leesronde bespreken we niets van de verhalen, zodat we elkaar niet kunnen beïnvloeden. Als de deadline is geweest, bespreken wij als jury alle verhalen. We starten met de verhalen waarover we het unaniem eens zijn, wel of niet in de bundel. De verhalen waarover we van mening verschillen bespreken we uitgebreid met elkaar. Tevens mag ieder jurylid een persoonlijke favoriet aangeven. Die krijgt de juryprijs. Als de gepubliceerde verhalen zijn gekozen, maken wij een keuze welke verhalen in de top drie komen.

Het gebeurt weleens dat een schrijver bijna iedere schrijfwedstrijd wint, maar bij ons ‘sneuvelt’. Dat is het voordeel van anoniem jureren, we zijn niet bevooroordeeld.”

Hay van den Munckhof schreef twee verhalen in de bundel. Met ‘Umars Opdracht’ won hij de eerste prijs. Umar wordt ervan beschuldigd dat hij Darya, een van de haremvrouwen van emir Abdullah verleid zou hebben. Dat staat gelijk aan de doodstraf, tenzij hij een roodharige vrouw weet te vinden voor de harem van de emir. Hij rooft Eguskina, krijgt berouw, maar dan…..

(foto Marc Kerkhofs)

Marc Kerkhofs koos voor een bizar onderwerp: De Kadaversynode waarbij Paus Formosus als lijk moet terecht staan voor zijn opvolger Paus Stefanus.

Waarom hebben jullie meegedaan?

Hay: Dit jaar had ik een extra goede reden. Op 24 april 2018 komt bij Mozaïek mijn eerste historische roman uit. Dan verwacht een uitgeverij dat je aan je naamsbekendheid werkt, zeker als je debutant bent. Hoog scoren bij schrijfwedstrijden in je favoriete genre is dan een van de beste manieren. Een wedstrijd winnen is altijd al erg mooi, maar voor mij kwam die eerste plaats met ‘Umars opdracht’ op een uitgelezen moment, zeker toen die nog diezelfde maand gevolgd werd door een tweede plek bij de Gouden-Eeuw-wedstrijd van uitgeverij Historische Verhalen plus een plekje in de topvijf van de Averbode-verhalenprijs en dus mijn tweede historische jeugdboek in de serie Vlaamse Filmpjes .

Marc: De omschrijving van de opdracht trok mijn aandacht. Het thema uitgesproken duidelijk: een verhaal dat zich afspeelt in en rond de periode 892 na Christus. In eerste instantie denk je dat het beperkend werkt, maar na het openslaan van de ‘Kroniek van de mensheid’ en het jaar 892 gegoogeld te hebben, was er geen houden meer aan. De Kadaversynode, waar mijn verhaal over handelt, speelde zich af in 897. De setting, een klooster met een jonge, nieuwsgierige monnik en zijn bejaarde biechtvader, dienden zich spontaan aan.

Wat is feit en wat fictie in jullie verhaal?

(foto: Hay van den Munckhof)

Hay: Bij ‘Umars opdracht’ was mijn criterium dat het zich in het Moorse Spanje van het jaar 892 afgespeeld zou kunnen hebben. De rest is pure fictie. Bij ‘Naar Verdun’ was mijn uitgangspunt dat rond het jaar 892 definitief een einde kwam aan de invloed van de Vikingen in onze streken. Het verhaal van Fenna en Leif is verder vooral geïnspireerd door wat ik las over de wijd verbreide slavenhandel in die tijd. Daar maakten bepaald niet alleen de Vikingen zich schuldig aan. In heel Europa vormden slaven een van de meest gangbare handelsproducten. In Verdun lag in de negende eeuw een van de belangrijkste slavenmarkten, vandaar de titel van mijn tweede verhaal.

Marc: Het merkwaardige verhaal van de terechtstelling van het lijk van paus Formosus kende ik al. Deelname verplichtte me om die geschiedenis verder uit te diepen, de achtergrond te schetsen. Hoe gingen gewone stervelingen daarmee om, in casu de bewoners van een afgelegen klooster die normaal gezien verstoken blijven van nieuws? Ik liet een bedevaarder terugkomen naar zijn klooster en zijn verhaal doen aan een oude monnik. De ontzetting van de jongeling, de mijmeringen van de oude monnik over het leven en de mensheid … eigenlijk is het van alle tijden, ook de dwaasheid en machtswellust.

Jullie hebben van feit fictie gemaakt. Hoe is jullie schrijfproces in zijn werk gegaan)?

Hay: Feiten uit het verleden zijn altijd betrekkelijk, zeker bij een ver verleden, waar weinig betrouwbare bronnen over bestaan. Als schrijver kun je het verleden nooit laten herleven zoals het werkelijk was. Een historisch verhaal is altijd en onvermijdelijk een persoonlijke invulling van de auteur. Dat beperkt je, maar het geeft je ook de kans om eerst een pakkend plot te bedenken en dat daarna pas ‘aan te kleden’ met historische feiten. Die moeten kloppen, maar verder kun je je fantasie de vrije loop laten. Het gaat er om of je de lezer kunt laten geloven in je verhaal. Met het verleden als inspiratiebron schep je als auteur een eigen verhaalwereld. Daar draait alles om bij fictie.  

Marc: Toen de chronologie van de feiten duidelijk was, was het aan de fictieve personages om het te ‘vertellen’. Zodra je in de flow van het schrijfproces zit, gebeurt er iets merkwaardigs: je begint het zelf te beleven. De vragen die in je opkomen, leg je in de mond van je personages. De geschreven, vastgestelde geschiedenis van het feit geeft je een solide basis om geloofwaardige, doorleefde karakters neer te zetten die het over iets wezenlijks hebben. De dialoog tussen de twee karakters, hoe fictioneel ook, kan best echt plaatsgevonden hebben; het thema, de Kadaversynode, is immers een vaststaand, gedocumenteerd feit.

Hay gaat in april 2018 debuteren met zijn eerste historische roman ‘Alya’ en Marc met ‘Beet’. Is er ook sprake van facts in deze boeken?

Hay: Uiteraard. Anders zou het geen historische roman mogen heten. Maar het maakt een groot verschil of je een roman situeert in een ver verleden of ergens in de laatste paar eeuwen. In het eerste geval zijn de bronnen beperkt, vaak onbetrouwbaar en onvolledig, terwijl er in het laatste geval juist zo’n overvloed aan bronnen bestaat dat het erg moeilijk is om bij je research de juiste keuzes te maken. Maar dat laatste probleem is niet mijn motivatie om te kiezen voor een verder verleden. Ik heb nu eenmaal bij al mijn verhalen een rare voorkeur voor heel ver weg en/of heel lang geleden. Het is dan ook geen toeval dat ik de afgelopen jaren ook veel verhalen in het fantastische genre schreef.

Marc: Eerder dit jaar verscheen ‘Verloren tijd’ bij Boekscout, dus ‘Beet’ is niet echt mijn debuut, al beschouw ik het graag zo. ‘Verloren tijd’ – nomem est omen – ontstond uit een soort urgentie. Ik werd 53, dus het was nu of nooit, zoiets. ‘Beet’ is het verhaal van een gewone werkman die geconfronteerd wordt met iets ongewoons dat zijn leven totaal overhoop haalt. Meer verklappen is zonde. Lezen, zou ik zeggen! De ‘facts’ zijn de gewone dingen des levens. Mijn hoofdpersonage gaat iedere dag uit werken, is getrouwd, leeft zijn leventje, zoals de meeste, gewone mensen. Dat ik zelf meer dan dertig jaar voor een baas gewerkt heb, kun je dus een ‘fact’ noemen. De huidige tijdsgeest schemert doorheen het hele verhaal.

Waarom zouden de lezers ‘Beet’ en ‘Alya’ zeker moeten lezen?

Hay: Omdat ik bij ‘Alya’ koos voor een bijzonder perspectief, dat je het verleden met andere ogen laat beleven dan in andere historische romans. Het verhaal van Alya gaat namelijk niet in West-Europa van start, maar in het islamitische Zuid-Spanje, om precies te zijn in het Cordoba van het jaar 842. Alya, dochter van de eerste hofmeester, bezit een uitzonderlijk talent voor talen. Dat blijkt niet enkel een zegen, maar ook een vloek als ze door emir Abd al-Rahman II wordt aangewezen om als tolk met een gezantschap naar het verre Navarra te reizen. Die reis verloopt bepaald niet zoals voorzien, maar wordt het begin van een barre tocht, die Alya door heel Europa voert. In verband met spoilers zal ik er niet meer over zeggen…

‘Alya’ wordt door uitgeverij Mozaïek voor volwassenen uitgebracht, maar het zou best wel eens ook YA-lezers kunnen bekoren die houden van historische verhalen met een exotisch en avontuurlijk tintje.

Vanwege de lengte wordt ‘Alya’ in twee delen uitgegeven. Het eerste boek komt op 24 april 2018 uit, het tweede een halfjaar later.

Marc: Wil je eens lekker ontspannen, je op sleeptouw laten nemen door de lotgevallen van iemand die je buur of vriend zou kunnen zijn, dan durf ik ‘Beet’ van harte aanbevelen. Je kunt je afvragen hoe je zelf zou reageren in de plaats van het hoofdpersonage, tegelijkertijd lees je hoe het lot telkens anders beslist. ‘Beet’ is een vertelling met een lichte bovennatuurlijke toets en thrillerelementen, maar al gauw merk je dat dit bovennatuurlijke moeiteloos ingang vindt in de gewone, dagdagelijkse wereld van het hoofdpersonage. Wat er allemaal met hem en zijn omgeving gebeurt, wel … aan de lezer om het te ontdekken.

Jan Stoel