Het vergeten boek van 2018 van Gigi, Ine en Nathalie
Onze eerste boekbespreking van het nieuwe jaar grijpt in feite terug naar de week van het vergeten boek van vorig jaar. Die campagne was al lang op voorhand aangekondigd en toch had Gigi haar leesschema al overvol gepland toen de week van het vergeten boek van start ging. Toch wilde ze zich niet laten kennen: “Het liefst had ik een Klepper uit mijn kast gegrepen die er al jarenlang stond, zodat ik na het uitlezen van het boek daadwerkelijk resultaat zag door een groot gapend gat op mijn boekenplank. Toen het zover was, wilde ik toch meedoen en ging ik in mijn kast op zoek naar een boek dat zo dun mogelijk was, een Fleppertje dus.”
En zo kwam ze op het debuut van de Vlaamse auteur Erwin Mortier: zijn novelle Marcel. “Zo kon ik toch meedoen zonder al mijn andere leesplannen in de war te schoppen.” Gigi merkte dat haar idee veel bijval kreeg. Want zowel Ine als Nathalie namen ook dit boekje ter hand. Gigi was uiteindelijk heel tevreden over deze keuze waarin Ine en Nathalie haar alleen maar kunnen bijtreden:” Toen ik deze Flepper dicht sloeg (het boek was toch iets dikker dan verwacht trouwens) was ik enorm blij met mijn keuze en met de vergeten boeken weken.” Misschien kunnen we jou met deze bespreking wel enthousiasmeren om dit boekje ter hand te nemen voor hetzelfde thema dit jaar van november? Lees hieronder onze bespreking van dit dunne maar zeer rijke boekje.
Over wat gaat Marcel van Erwin Mortier?
Het verhaal gaat over een Vlaamse plattelandsjongen die opgroeit in een familie vol geheimzinnige verhalen en duistere gewoontes, het speelt zich af tijdens de jaren 1970. Langzaam ontdekt hij het geheim en de schande die sinds de oorlog aan de familie kleeft. In het middelpunt van het verhaal staat een klein jongetje, dat door zijn grootouders wordt opgevoed, ergens op het Vlaamse platteland.
Tegelijk draait het verhaal om Marcel, die enkele decennia eerder aan het Duitse Oostfront is gesneuveld en wiens portret deel uitmaakt van de verzameling portretten die grootmoeder, 'als de averechtse baker van haar ras', van alle overlevende familieleden aanlegt.
Nathalie: “We volgen dit verhaal uit de ogen van de naamloze jongen van het boek, toch wel het hoofdpersonage. Zaken die hij niet snapt, krijgen we zelf mee tussen de lijnen door of door de aanwezige volwassenen. Werkte dit perspectief net goed voor jullie als voor mij?”
Ine: “Ja, de hoofdpersoon is een kleine jongen van een jaar of tien. Het verhaal speelt zich vermoedelijk in de jaren 1970 af. De jongen leeft voornamelijk bij zijn grootouders en wordt overal op sleeptouw genomen door zijn grootmoeder. Voor haar is de kast met foto’s van overleden familieleden cruciaal: een kast waarin elk plaatsje van betekenisvol belang is. Via haar verhalen over die mensen leert ook hij ze kennen, maar het is duidelijk, ook al voor de kleine jongen, dat heel veel ook wordt verzwegen. Dit perspectief vond ik wel fijn. Samen met de jongen ontdekken we wat er te ontdekken valt. En als volwassen lezer zien we al iets sneller meer dan hij... “
Gigi: “Ik heb genoten van dit perspectief. Hierdoor ben je als lezer op de hoogte van zaken die anderen niet weten en niet op de hoogte van wat deze jongen nog niet snapt van de grote wereld. Juist die stukken worden met kleine brokjes aangeboden door de reacties van de volwassenen om hem heen. Soms word je even afgeleid door de gedachtewereld van dit kind en moet je je focussen op alles wat er gezegd wordt door de volwassenen om het verhaal helder te krijgen. Soms ook moet je jouw aandacht richten op wat niet gezegd wordt. Het is een roman die je traint in het lezen van wat niet beschreven staat.”
Nathalie: Welke functie heeft de oom 'Marcel'? Waarom is 'Marcel' de titel van dit boek volgens jullie?
Ine: “Over Marcel wordt vooral veel niet gezegd, maar wat wel duidelijk wordt gemaakt is dat onze hoofdpersoon op hem lijkt en dat zijn grootmoeder maar al te graag zou willen dat hij een nieuwe Marcel wordt. Beetje bij beetje krijgt de jongen inzicht en leert hij over de moeilijke familieverhoudingen. De lezer krijgt al lezend snel door dat de breuklijnen in de familie en het dorp alles te maken hebben met de Tweede Wereldoorlog en de kant die men toen koos. De rol van Marcel in de oorlog wordt gaandeweg duidelijk.”
Gigi: “Vanaf het eerste tot het laatste hoofdstuk speelt Marcel een grote rol, is hij aanwezig en is duidelijk dat hij belangrijk is voor grootmoeder, hoewel hij dan nog enkel bestaat in de vorm van een oude foto van vlak voor zijn dood. Hij wordt aanbeden door een aantal mensen in de familie en in het dorp. Toch voel je ook dat er iets niet in de haak was, dat het geen zuivere koffie was. Ik ben onder de indruk van de manier waarop Erwin Mortier dit voor het voetlicht brengt. Marcel staat daarnaast symbool voor een belangrijk stuk van de oorlog. Ine zegt het mooi: ‘voor de kant die men koos’.”
Nathalie: “Ik vind het zelf een heel sfeervol verhaal, de setting van het boerendorp en het Vlaamse platteland komen goed uit de verf uit de beschrijvingen. De verschillende standen spelen nog een belangrijke rol in de maatschappij. Komt dit bij jullie ook zo over?”
Ine: “Ik vond het vooral een heel Vlaams verhaal. De omkadering is dat zeker. We zitten met onze voeten stevig in de Vlaamse klei. De vrouwentongen staan op de vensterbanken, er is koers op tv, er zijn de verhoudingen met de Franstaligen, de pastoor en de kerk spelen een centrale rol en natuurlijk worden er ook frieten gegeten. Het is een en al huiselijkheid en dorps. De zeden en gewoonten zijn zeker waarheidsgetrouw gemodelleerd, er waren/zijn genoeg dergelijke gezinnen. De maatschappelijke standen vielen me in dit boek niet als zodanig op. Wat me vooral opviel was de breuklijn tussen wie goed en wie fout was in de oorlog en de gevolgen daarvan een paar decennia later. En ook het verschil tussen het platteland en het rijke Brussel viel op - wat natuurlijk eigenlijk een standenverschil is.”
Gigi: “Jazeker. Ook ik vond het boek heel sfeervol. Hoewel ik niet op het Vlaamse platteland ben opgegroeid, kon ik me toch een goede voorstelling maken van het dorp. Ook herkende ik wel het een en ander van het tijdsbeeld, van de jaren zeventig. Zelfs het feit dat de hoofdpersoon grotendeels bij grootmoeder woonde, vond ik wel herkenbaar voor die periode. Daarnaast doet het bloemrijke taalgebruik veel voor het schetsen van de sfeer uit die periode. Ik zag de omgeving helemaal voor me, keek mee door de ogen van de hoofdpersoon en zag wat hij zag.”
Nathalie: “Vanaf het begin kreeg ik het gevoel dat er iets 'fout' zat bij de familie die we volgen, iets dat niet normaal was zoals bij de andere families. Toespelingen en suggesties zijn er regelmatig over wat er is gebeurd in het verleden. Klopt dit ook met hoe jullie dit verhaal beleefd hebben?
Ine: “Dit klopt zeker, dit verhaal is prachtig opgebouwd. Het is natuurlijk een gevoelig onderwerp dat Mortier aansnijdt: het onverwerkte oorlogsverleden dat nog steeds – maar steeds minder – erg pijnlijk is in veel Vlaamse families. En daar wordt niet al te rechtstreeks over gepraat. De (niet meer piepjonge) (Vlaamse) lezer krijgt al lezend almaar meer duidelijkheid over het oorlogsverleden. Mortier geeft de ene aanwijzing na de andere over de gezindheid van deze familie. Het zit soms in kleine dingen: de replica van de IJzertoren in de fotokast, een neef die Wieland heet, de titels van boeken in een rek, juffrouw Veegate die smalend op zijn Frans mademoiselle Veekàt wordt genoemd. En natuurlijk zit het hem ook in vermeldingen als: Vliegt de Blauwvoet! Vlaanderen houzee! //Trilt in uw graf, gij Vaamsche helden. Gij Jan Hyoens, Gij Artevelden! //Hij weet ze allemaal liggen, als zaden in het zand...”
Gigi: “Ik vond het erg mooi hoe het verhaal zich stap voor stap ontwikkelt. Je voelt al snel dat er iets mis is maar Mortier schrijft het niet. Telkens denk je dat je net iets meer te weten komt, maar het perspectief bij zo’n jong ventje maakt dat je alles zelf moet beredeneren en bedenken. Toch voel je onderhuids dat er een geheim zit, iets wat niet hardop gezegd mag worden. Ik merk ook dat ik aanwijzingen gemist heb, die Ine er wel uitgehaald heeft. Hoewel, die boekenplank, die viel mij natuurlijk wel op. Ik moest het dus uit de sfeerbeschrijving halen dat er iets mis was. Zelfs zonder dat ik die bijzondere aanwijzingen herkende, maakte Mortier dit voor mij duidelijk.”
Nathalie: “Hoe beschrijven jullie de schrijfstijl en het woordgebruik van de auteur? Voor mij is het alvast prachtig, veel sfeer brengend met een heel mooi idioom en gepast ‘Vlaams’ taalregister.”
Ine: “Ik vond dat het even wennen was aan de wel erg bloemrijke taal, die af en toe een beetje te gemaakt aanvoelde. Na een tijdje lukte dat wel en kon ik helemaal in de taal van Mortier duikelen, maar een beetje minder had ook gemogen. Het komt natuurlijk allemaal ook wat archaïsch over zo, en dat is zeker de bedoeling. Wat ook kleur geeft aan dit verhaal is het gebruik van Vlaamse dialectwoorden en –uitdrukkingen, vooral in de dialogen.”
Gigi: “Ik heb genoten van het taalgebruik. Al vanaf de eerste zin, waar een huis met veel metaforen wordt beschreven, was ik verkocht. Af en toe las ik wat meer Vlaamse woorden die ik dialect zou noemen. Dat geeft voor mij extra charme aan het verhaal, hoewel ik weet dat niet iedereen er altijd van gecharmeerd is.”
‘Boven de haag liep een kromme ruggengraat van pannen tussen twee schouwen.’
‘De meeste kamers huisvestten een voorgeborchte van duisternis, koel in de zomer, ’s winters kil.’
‘Eind augustus kroop de koude op uit de vloer. ’s Avonds rook het buiten al naar vorst. Voor de regens kwamen, trokken wolken soms zo laag over de pannen dat de nok ze leek te splijten.’
Ine: “Denken jullie dat Mortier dit verhaal op zijn eigen familiegeschiedenis kan hebben gebaseerd? Ik las namelijk een versie die jaren geleden bij de krant De Morgen zat (groot formaat krantenpapier) en daarin zijn ook oude familiefoto's opgenomen. Onder meer helemaal op het eind een van 'een Marcel' in uniform. En vooraan staat zoiets als ‘foto's: Erwin Mortier’. Wat mij doet vermoeden dat hij misschien een persoonlijk verhaal van zich heeft afgeschreven.”
Nathalie: “Ik had er nog niet bij stil gestaan of dit autobiografisch kon zijn of niet, ook al kan dit heel goed het geval geweest zijn natuurlijk. Ik vond wel dat Mortier deze problematiek heel goed beschreef en hij heel goed aanvoelde hoe deze dingen kunnen overkomen bij een opgroeiende jongen. Sowieso projecteren auteurs dingen uit hun eigen leven dikwijls in hun boeken natuurlijk.”
Gigi: “Ik kan me voorstellen dat Mortier het gehele verhaal verzonnen heeft of gebruik gemaakt heeft van informatie van derden. Maar hij kan net zo goed autobiografische gegevens gebruikt hebben. Misschien was hij wel dat jongetje en begreep hij pas jaren later wat er onder zijn ogen gebeurd was.”
Onze conclusie
Gigi: “Mortier schreef een mooie kleine roman met een verdekt opgestelde, onder een laag humor verborgen, diepgang die bij herlezing nog meer thema's zal blootleggen in een plezierige, weelderige schrijfstijl. Een pareltje.”
Nathalie: “Het leuke van het boek is dat het verschillende lagen bevat die de lezer beter begrijpt dan het jonge hoofdpersonage. En het slot van het verhaal is tegelijkertijd verklarend en een veelbelovend open begin voor iets anders dat nog moet komen. Kortom, een dunne roman met toch zo veel inhoud, die dubbel en dik aan te raden is!”
Ine: “Net als wijzelf begrijpt ons hoofdpersonage op het einde van het verhaal hoe het zit. En het is mooi hoe hij op zijn eigen wijze, heel persoonlijk een symbolische streep weet te trekken onder dit stukje onverwerkt Vlaams oorlogsverleden.
Onze recensies:
Tekst: Nathalie, Ine en Gigi
Banner: Anne
