Lieke Kézér: "De liefde voor het leven triomfeert uiteindelijk. Hoop ik."
Lieke Kézér (1976) studeerde film- en televisiewetenschappen. Tijdens haar werk als journalist bouwde ze in haar hoofd en op papier jarenlang aan De afwezigen, waar ze de ANV Debutantenprijs en de Bronzen Uil 2017 mee won. Onlangs verscheen haar tweede roman, De verloren berg. De Literatuurclub volgt Lieke Kézér (1976) vanaf haar entree in de letteren, november 2016. Haar tweede boek overtuigt wederom. We mochten Lieke interviewen over haar nieuwste roman.
Inhoud boek (tekst achterflap). Als zijn vrouw overlijdt bij een noodlottig ongeluk vindt Thomas Noorman kortstondig troost in de armen van een ander. Zijn gezin raakt ontwricht en de relatie met zijn oudste dochter komt ernstig onder druk te staan. Samen met zijn drie kinderen besluit hij in een oude camper op reis te gaan door de Spaanse Pyreneeën. In de bergen komt het tot een confrontatie en Thomas wordt gedwongen het leven opnieuw te bezien. Het boek speelt zich op twee locaties af: de bergen en de zee.
Interview: Jan Stoel
Banner: Anne Oerlemans
Foto's: Lona Aalders (portretfoto) en Jan Stoel
Je debuutroman De afwezigen werd enorm goed opgepikt. Je won er maar liefst twee prijzen mee: de ANV Debutantenprijs 2017 en de Bronzen Uil 2017. Dat legt druk op je, denk ik. Was het lastig om weer opnieuw te gaan schrijven?
‘Eigenlijk heb ik weinig last gehad van druk. Toen ik De afwezigen schreef had ik nog geen uitgever. Het schrijven was bij vlagen een enorme worsteling en dan vroeg ik me wel eens af of het allemaal voor niets zou zijn. Dat werkte soms verlammend. Nu had ik een uitgever en een contract, dat gaf veel rust. Er zijn natuurlijk wel momenten geweest waarop ik mijn laptop het raam uit wilde gooien, en dan stelden de gedachten aan die prijzen me enigszins gerust.’
In de roman zit een passage waarin de uitgever van de boeken van Thomas hem over een dood punt heen wil helpen. Feit of fictie? En als ze dan aan het cafétafeltje zitten te praten komt er een lezer die Thomas vraagt diens boek De aanwezigen te signeren. Zou zomaar een verwijzing naar jouw debuutroman kunnen zijn?
‘Van een dood punt heb ik gelukkig geen last gehad. Ik wist globaal hoe het verhaal moest verlopen. Ik ben wel in gevecht geweest met de vorm, het heeft even geduurd voor ik daar uit was. Het was de bedoeling het verhaal chronologisch te laten verlopen, maar dat bleek niet echt te werken. Tijdens het schrijven heb ik sowieso liever geen meelezers. Pas na de eerste twee versies durf ik mijn redacteur en mijn man ernaar te laten kijken.’
Je draagt je boek op aan je vader. Als ik het boek lees dan kom ik tot de ontdekking dat alles een bedoeling heeft. Dan zal dat ook wel het geval zijn over de opdracht aan je vader. Is er een parallel te trekken met wat hem in zijn leven is overkomen en wat Thomas, het hoofpersonage meemaakt? Thomas is bezig met de afronding van een nieuw boek. Gaat dat toevallig over jouw vader? En is dat een vooruitwijzing naar je volgende roman?
‘Mijn vader is net als Thomas zijn vrouw verloren toen hij begin veertig was, hij bleef ook met drie kinderen achter. En hij vond al heel snel een nieuwe liefde. Maar daar houden de overeenkomsten op. Mijn vader is, in tegenstelling tot Thomas, altijd erg betrokken geweest bij onze opvoeding. Hij zal zich heus wel eens ontredderd hebben gevoeld, maar daar heeft hij naar ons toe nooit iets van laten blijken. Thomas heeft de opvoeding van zijn kinderen helemaal aan zijn vrouw overgelaten, zoals veel mannelijke schrijvers dat hebben gedaan. Ernest Hemingway, Thomas Mann en Hugo Claus bijvoorbeeld, waren zeer afwezige vaders. Thomas ook, hij heeft zich altijd monomaan met het schrijven bezig gehouden. Als zijn vrouw wegvalt, blijft hij hulpeloos achter.
Het boek waar Thomas in De verloren berg aan werkt gaat over Karoly Kézér. Het is een verwijzing naar mijn opa, over wie ik ooit nog eens een boek hoop te schrijven. Hij is op elfjarige leeftijd door zijn ouders in Hongarije op de trein gezet naar Nederland. Dat was in 1921, Hongarije was een van de grote verliezers van de Eerste Wereldoorlog, er was veel armoede. De kinderen mochten in Nederland op vakantie zodat ze aan konden sterken bij pleeggezinnen. De meesten gingen na een paar maanden weer terug naar huis, maar er waren ook kinderen die hier bleven zoals mijn opa. Hij heeft zijn ouders en zijn broers en zussen nooit meer gesproken of gezien. Hij is hier opgegroeid en getrouwd met een Nederlandse vrouw met wie hij veertien kinderen kreeg. Maar hij heeft nooit over het verleden willen praten en hij is een week voor mijn geboorte overleden. Het zal niet gemakkelijk zijn, zijn verhaal te ontrafelen.’
De roman gaat onder meer over ambitie en succes en de keerzijde ervan. Thomas is succesvol romancier en zijn echtgenote Kira heeft de schrijverspen opgeborgen nadat haar dichtbundel en roman niet de aandacht kregen die ze verdienden. Kira krijgt van een goede vriend het boek Woeste hoogten. Dat boek ‘deed ook eerst niets’ en pas na de dood van de schrijfster werd het beroemd. Zit daar ook iets van je zelf in? Wat zijn jouw ambities?
Woeste Hoogten is het eerste literaire boek dat ik las, ik zal een jaar of elf zijn geweest. Het maakte enorm veel indruk. Ik heb het laatst herlezen en ik herinnerde me nog veel, ongelooflijk, het was dertig jaar geleden. Ik wist als kind al dat ik boeken wilde schrijven. Die ambitie is nooit veranderd. Ik heb lang als journalist gewerkt, en dat was leuk, maar ik wist dat het maar tijdelijk was. Ik heb me tijdens het schrijven van mijn debuutroman regelmatig afgevraagd wat ik zou gaan doen als ik er geen uitgever voor zou vinden, als het geen succes zou worden. Ik wist het echt niet, ik had verder geen ambities. Boeken schrijven, dat is het. Dus het is maar goed dat het geen mislukking geworden is.’
De rouw, de ontwrichting van het gezin en het weer verder gaan in het leven vormen de rode draad in de roman. Wat heb je willen vertellen met dit boek?
‘Ik wilde onderzoeken wat de dood van een moeder betekent voor een gezin. De ontwrichting die het teweeg brengt, de hele dynamiek van een gezin verandert, dat heb ik heel sterk ervaren toen mijn moeder overleed. En ik wilde laten zien dat rouw en verliefdheid, of in dit geval het verlangen naar seks, elkaar niet uitsluiten. Er rust een taboe op, hè? Toen André Hazes overleed en zijn weduwe na een poos een nieuwe relatie kreeg werd daar schande van gesproken. Ik hoorde op de radio iemand zeggen dat het betekende dat ze nooit van André gehouden had. Mijn vader kreeg al na een paar maanden na de dood van mijn moeder een nieuwe relatie. De rouw was daarmee echt nog niet verdwenen. Ten slotte gaat het ook om twee schrijvers van wie er een zijn droom weet waar te maken en de ander niet, en wat dat betekent voor een relatie.’
Hoe ben je op de titel van je roman gekomen?
‘In dit boek spelen verhalen een grote rol. De verloren berg (Monte Perdido) ligt in het grensgebied tussen Frankrijk en Spanje in de Pyreneeën. Je kunt hem vanuit Frankrijk niet zien, vandaar de naam. Aan de berg is een legende verbonden over een herder die een bedelaar een stuk brood weigerde. Een nevel omhulde hem en zijn schapen en ze verdwenen in het niets waarna er op die plek een berg van steen en ijs ontstond, als symbool voor het gebrek aan naastenliefde van de herder.’
Je weet je perfect te verplaatsen in de gedachtewereld van iemand van vijf, negen en vijftien jaar en dan nog eens vanuit het perspectief van een volwassene. Makkelijk?
‘Dat ging me vrij gemakkelijk af ja. Ik herinner me mijn eigen puberjaren nog goed. En ik heb zelf twee vijfjarigen. De manier waarop kleuters naar het leven kijken is echt uniek. Vlak voor de deadline van De verloren berg moesten we bijvoorbeeld onze oude hond Elvis in laten slapen. We begroeven haar in de tuin, ik was er kapot van. De kinderen stonden ondertussen fanatiek zand te scheppen. Ineens zegt mijn zoontje: Het is echt wel heel erg dat Elvis dood is, maar ze gaat nu in ieder geval niet meer steeds op het speelgoed liggen, hè mam? De vijfjarige in het verhaal, Tommie, heeft ook een belangrijke rol, hij doorbreekt de zwaarte.’
Verhalen maken een belangrijk onderdeel van je roman uit. Het motto van je boek is niet voor niets ‘We tell ourselves stories in order to live’ (Joan Didion). Verhalen zijn er om aan de realiteit te ontsnappen. Maar volgens mij hebben ze in je boek nog een andere betekenis. Thomas is schrijver van succesvolle romans, zijn echtgenote Kira heeft een dichtbundel en een roman geschreven. Hoofdpersonage Thomas leest De laatste dag van de zomer van Ian McEwan en Op zoek naar de verloren tijd van Marcel Proust voor. De vijfjarige Tommie houdt van enge verhalen en legenden zoals Zwartbaard, Lady Lovibond, Roeschaard, De drie zusters (over het ontstaan van de Pyreneeën). Ze zijn als het ware metaforen voor wat de personages meemaken.
‘Ik ben altijd op zoek naar verhalen, wie niet eigenlijk? Bij De afwezigen stond de troostende kracht van muziek centraal, in dit boek wilde ik iets doen met mijn liefde voor verhalen. Zonder verhalen is het leven onmogelijk. En het is eigenlijk alles wat overblijft na de dood. Toen mijn moeder nét was overleden waren verhalen over haar te pijnlijk om aan te horen. Ik vluchtte, net als Cleo in De verloren berg, in de boeken die ik las toen ik jonger was, toen alles nog goed was. Dat gaf me een veilig gevoel. Veel later boden de verhalen over mijn moeder me een soort van troost.’
Kun je iets vertellen over hoe je schrijfproces eruit ziet?
‘Een boek begint met een idee, een artikel, een documentaire, het kan van alles zijn. In dit geval begon het met het essay Envy van Kathryn Chatkovich dat ik een paar jaar geleden las, over haar relatie met schrijver Jonathan Franzen. Hij werkte aan De correcties toen ze elkaar leerden kennen en zij was ook bezig met een boek, maar raakte verlamd door zijn succes. Ze was verliefd op hem en tegelijkertijd was ze zo jaloers dat ze niet meer bij hem wilde zijn. Dat vond ik een interessant gegeven, het staat aan de basis van De verloren berg. Als ik aan een boek begin heb ik een vaag idee van hoe het moet verlopen. Ik schrijf als de kinderen naar school zijn en als ze slapen. Zeker de laatste maanden van het schrijven bestaat er niets anders meer dan het boek en het gezin. Om me heen verslonst alles.’
Als ik naar je twee romans kijk, valt het me op dat er raakpunten in thematiek zijn: naastenliefde, verlies, rouw, een nieuw perspectief zoeken, ambities. Toeval? Of hoort dit bij Lieke Kézér?
‘Nee, dat is geen toeval. Ik was negentien toen ik mijn moeder verloor, zij stierf plotseling, aan een hartstilstand. Dat verlies heeft zijn sporen nagelaten. Het moeilijke aan rouw is dat er zo weinig aan te doen is. Het is een periode waar je doorheen moet, je bent gedwongen het monster in de bek te kijken, en niemand kan je écht helpen. Zeker als je jong bent, is de onomkeerbaarheid van de dood moeilijk te bevatten. Tijdens het schrijven van De afwezigen dacht ik regelmatig: Ik ga niet nóg een boek schrijven waarin de dood zo nadrukkelijk aanwezig is, maar blijkbaar was ik nog niet klaar met dit thema. Ik heb er wel bij beide boeken voor gewaakt dat de zwaarte de overhand kreeg. De liefde voor het leven triomfeert uiteindelijk. Hoop ik.’
Zit er ook niet iets van een waarschuwing in je boek. De favoriete dichtregel van Kira is immers Do not go gentle into that good night?
‘Verkwansel het leven nou niet. Je leeft maar één keer. Een vreselijk cliché natuurlijk, en als schrijver moet je je daar verre van houden, maar vooruit.’
Artikelen over Lieke Kézér.
