Bij de Literatuurclub besteden we regelmatig aandacht aan debuten. Voor debutanten is het moeilijk om de aandacht van de lezer te trekken. Die is vaak gewend op bekende namen af te gaan. Bovendien is het moeilijk om je boek uitgegeven te krijgen. Bij Hebban ontvingen we de debuutroman van Rob Gijbels. Reden voor een nadere kennismaking.

Tekst: Jan Stoel

Banner: Anne Oerlemans

Foto's: Archief Rob Gijbels

 
Inhoud

De cover van Het uurtje na de regen, de onmiskenbaar autobiografische debuutroman van Rob Gijbels toont de fietsbrug over de Westerring in Genk. Het is een witte brug, die kronkelt, in elkaar geweven lijkt. Hij lijkt wel een beetje op een achtbaan. Het overbrugt een plek waar veel ongelukken gebeurden en vormt als het ware een poort die de wijk Winterslag met Genk, de woonplaats van de auteur verbindt.  En er is een vlucht vogels op te zien. Het is een prachtig beeld dat de inhoud van de roman prima dekt. In vijfendertig hoofdstukken meandert Rob Gijbels door zijn leven.

Anders en elders, verre uitkijkpunten, de natuur en de vogels. Voor de ik-figuur is dat de enige therapie van de pijn van twee (of meer?) gebroken liefdes. Het Turkse meisje achteraan in de klas. Leraar en leerling. Het Vietnamees meisje op haar brommertje in de rijstvelden. Steeds het gevecht tegen de wereld en tegen elkaar.  In zijn reisverhalen is Gijbels gepassioneerd – ‘het bloed stroomt vulkanisch rood door zijn aderen’ -  op zoek naar eilanden, plekken die als het ware ‘het einde van de wereld’ markeren (zoals vuurtorens) en voor hem uitkijkpunten én ijkpunten zijn.

(Foto's. Links: Rob in Ecuador. Rechts: Rob als "intrepid traveller" in Java (B&B "Vogels")

De auteur

Rob Gijbels (1960) groeide op in de schaduw van de mijn van Zwartberg. Hij ging Germaanse Talen studeren aan de KU Leuven en hij werkt al een kleine eeuwigheid als leraar in Genk. Zijn passies zijn reizen en vogels observeren. Hij noemt zich dan ook een ‘intrepid traveller & birder.’ Het uurtje na de regen is zijn debuut.

Interview

Het uurtje na de regen is je debuutroman. Kun je iets vertellen over de titel en de ontstaansgeschiedenis van het boek?

Het uurtje na de regen is natuurlijk in de eerste plaats dat goddelijke moment in het tropisch regenwoud, wanneer na de regen in een oogwenk alles tot leven lijkt te komen. In het mooiste licht, de meest heldere kleuren, de scherpste geuren,…  Maar vanzelfsprekend verwijst het ook naar het leven zelf, waarin je die vrij zeldzame ogenblikken van puur geluk moet koesteren. Omdat de duisternis ‘abrupt en onverbiddelijk valt’. Vermits het boek autobiografisch is, moesten de ‘avonturen’ eerst beleefd en geleefd worden… De pijn van de ‘ware’ liefde(s), de teloorgang van vriendschappen, maar natuurlijk evenzeer de vele uitkijkpunten. En vanzelfsprekend is ieder vogeltje dat in het boek voorkomt ook daadwerkelijk waargenomen. Het verhaal kon dus pas nu, op ‘rijpere leeftijd’ geschreven worden. Het is dus ‘historisch zo gegroeid’. Een belangrijke trigger om dit verhaal ook echt te gaan schrijven was mijn dochter. Als klein meisje is ze haar vader voor een groot deel kwijtgeraakt door een pijnlijke scheiding en ik wilde haar mijn verhaal vertellen zodat ze mij (en ook zichzelf) beter zou begrijpen. Dat is een geslaagde missie geworden, durf ik (ook in haar naam) zeggen.  Ik hoop dat ook de ‘neutrale’ lezer die dimensie van het boek ergens aanvoelt.

Mag ik een stukje uit de tekst aanhalen om dit te illustreren?

“Papa draait met Yeliz rondjes in de lucht. Dit is een moment om te koesteren. Later zullen deze ingekaderde glimlachen pijn doen. Ze zullen weggeborgen worden in een lade. Verborgen. Want zonder enige twijfel reikt de vuurtoren van Ardnamurchan bijna tot in de hemel (…).” 

Het is uitgegeven bij Boekscout. Waarom daar?

Het is ontzettend moeilijk om als Mr. Nobody een roman gepubliceerd te krijgen en Boekscout was meteen enthousiast om het uit te brengen. Ik ben hen daar erg dankbaar voor. Het jonge dynamische team daar in Soest verdient alle lof voor hun warme, persoonlijke aanpak en hun toewijding bij het redigeren. Zij geven nieuwe mensen echt een kans (net zoals jullie dat bij Hebban doen trouwens). Ik had, voor ik op het voorstel van Boekscout ben ingegaan, enkele grote uitgeverijen aangeschreven en hen mijn manuscript toegestuurd. Ik durf oprecht te betwijfelen of er daar meer dan de eerste pagina gelezen is… Ik durf ook te stellen dat je zonder de juiste voorzet of de ‘juiste’ thematiek bitter weinig kans maakt bij een grote uitgeverij. Maar gezien de huidige situatie in de boekensector is dat ook wel begrijpelijk.

Ik moet ook toegeven dat ik weinig geduld aan de dag heb gelegd. De reden daarvoor was het plotse overlijden van een goede vriend (die ook een belangrijke rol speelt in Het Uurtje). Hij was trouwens al het tweede personage – de tweede compañero – die het boek nooit in zijn handen zou kunnen houden. Mede hierdoor heb ik gekozen voor een zo snel mogelijke publicatie.

Een nadeel van Boekscout is helaas wel dat ze in de literaire wereld niet altijd ernstig worden genomen en bovenal dat ze minder boekenkorting bieden aan de boekhandel! Dit wist ik niet op voorhand, maar het hypothekeert wel de verspreiding van het boek via de gewone boekhandel. Welke handelaar uit pakweg Rotterdam of Brugge haalt een onbekende in huis aan een voor hen minder aantrekkelijk tarief?

Alleszins hoop ik met dit boek te bewijzen dat ook een uitgeverij als Boekscout kwaliteit kan brengen en dat de grote uitgeverijen hun scouting best mogen verruimen. Uiteraard heb ik hiervoor alle hulp van alle mogelijke goden nodig.     

De periode die je beschrijft omvat 48 jaar. In al die jaren komen reizen voor. Je komt met heel gedetailleerde beschrijvingen. Heb je al je reizen zo goed gedocumenteerd?

Dat klopt. Ik heb van bijna al mijn reizen gedetailleerde verslagen bijgehouden. Vooral feitelijke informatie, maar ook vaak bedenkingen en ontboezemingen. En een vogellijst uiteraard!

Ik zie het boek als een queeste van de hoofdpersoon naar zichzelf. In het eerste hoofdstuk zeg je het eigenlijk al. Daar heeft het hoofdpersonage het al over zijn Odyssee. Is het boek een weergave van de Odyssee van de auteur?

Absoluut. Al wist ik tijdens het schrijven en zeker tijdens het daadwerkelijk beleven niet waar die queeste naar toe zou kunnen leiden. Misschien weet ik dat vandaag nog altijd niet. Ik reis nog steeds de wereld af naar ‘ongerepte’ uithoeken en vreemde vogels. Die drang en dwang is er nog altijd. Het is het verhaal van de zoeker die maar niet kan thuiskomen. Een Wahrheit die me al intrigeerde toen ik op jeugdige leeftijd Narziss und Goldmund van Hesse las…  Zoals je al aangaf, een zoektocht, een queeste, in de ware betekenis.

De liefde speelt een rol in het boek. Twee liefdes vallen op: de leraar die verliefd wordt op de leerlinge, Nefide, een meisje afkomstig uit Anatolië, Turkije. Die leraar moet leren omgaan met twee wereldbeelden en dat komt mooi naar voren als hij in Anatolië op bezoek gaat. Deze relatie strandt. Dat gebeurt ook met Mây, een Vietnamees meisje en fotografe, die hij op een van zijn reizen heeft ontmoet, die met hem meegaat en fotografeert op zijn reizen. Dit lijkt de ideale relatie, maar ook deze loopt spaak. Het is om droevig van te worden. Ik heb het idee dat de ik-figuur steeds maar op zoek is naar geborgenheid, koestering en daar maar niet in slaagt. Verwijst de titel van je boek naar die liefdes?

Je hebt dat allemaal heel raak geschetst. Wat kan ik daar nog aan toevoegen? Rond die twee liefdes draait de roman. Rond het failliet van die twee liefdes, maar met de klemtoon op het mooie en unieke van destijds. De titel dus.

Veel meer ga ik niet zeggen over die relaties. Het verhaal zegt hierover genoeg. Alhoewel… ik hoor wel van lezers dat ze heel graag meer hadden geweten over die twee rode draden. Mijn weetgrage leerlingen van vandaag willen bijvoorbeeld het fijne weten van iets zo controversieel en ‘gewaagd’ als een relatie tussen een leraar en een leerling. Ik heb dat bewust zeer fragmentarisch gehouden. Maar het hele boek is natuurlijk een aaneenschakeling van ‘fragmenten’. Aan de lezer om er zijn of haar verhaal uit te distilleren. Ik wil graag één kort ‘fragmentje’ aanhalen in dit verband:

“Het is niet de eerste keer dat mijn zwerversziel frontaal (en finaal?) botst met de drang naar geborgenheid en zekerheid van mijn geliefde. Ik begrijp dat. Ik begrijp dat die ‘finaliteit der dingen’ – “dat het einde al vastligt bij het begin” (…) – geheel en al in mezelf besloten ligt. Het is de logische consequentie van wie ik ben.” (p. 336)

Eilanden, vuurtorens en vogels spelen steeds een rol in het boek. De hoofdfiguur bezoekt liefst de moeilijkst te bereiken plekken. Dat worden steeds uitkijkpunten voor hem, maar ook ijkpunten waar hij tot zichzelf komt. Vuurtorens staan op de grens van water en land, zijn eigenlijk bakens die veiligheid en rust, hoop en uitzichtloosheid markeren. Kun je de symbolische betekenis van de eilanden en de vogels in je boek uitleggen?

Eilanden intrigeren veel mensen. Omdat ze moeilijk te bereiken zijn. Omdat ze afgesloten zijn van de ‘andere’ wereld. Omdat ze ‘elders en anders’ zijn, toch de échte eilanden. Dat is voor mij hun symboliek. Als kind was ik al gefascineerd door de eilanden op de landkaart. Ik heb er intussen al heel wat bezocht, maar ik droom nog steeds van bijvoorbeeld Tristan da Cunha…

Vogels observeren werd een passie tijdens mijn jeugdjaren. En geleidelijk aan werden ze voor mij de ultieme therapie: de luxe om je te mogen focussen op een vliegend juweeltje in je verrekijker. De werkelijkheid in de rest van de wereld speelt op dat ogenblik geen enkele rol meer. De perfecte ‘vlucht’!

(Foto's. Verzamelde objecten van de verre reizen van Rob. Links een harpij en rechts een van de vuurtorens)

Drie kernzinnen komen steeds terug in je boek: ‘Altijd op zoek naar anders en elders’, ‘Het einde lag altijd al vast. Bij het begin’,  ‘Het bloed stroomt vulkanisch rood door de aderen.’ Kun je deze zinnen toelichten?

‘Anders en elders’ heb ik in dit interview al enkele keren geduid. Dat is de kern van het verhaal.

‘Het einde ligt al vast bij het begin’ komt uit The Ambassador van André Brink. Het duidt op het fatalistische in het leven, vooral in de liefde. Het besef dat een relatie gedoemd is te mislukken, dat er al in het prilste begin aanwijzingen daartoe zijn. Een existentialistische benadering van de liefde, zeg maar. Dat stemt je niet vrolijk, dat niet. Maar ik focus wel op die uurtjes na de regen natuurlijk, die daardoor niet in waarde verminderen. Integendeel zelfs.

‘Het bloed vulkanisch rood in de aderen’ duidt op de onvoorwaardelijke strijdbaarheid van de ik-figuur, maar ook van andere compañeros. Zowel in de liefde (de leraar en de leerling die tegen de hele wereld ingaan) als in de strijd tegen sociaal onrecht. Jos bijvoorbeeld blijft zo vechten tegen de opinie van de buitenwereld én tegen een fatale ziekte. Ook de personages uit de romans die geciteerd worden zijn ‘helden’ (anti-helden eerder?) die bewust kiezen voor de moeilijke weg. En de ik-figuur steekt zijn bewondering voor de dichter Pablo Neruda nooit weg: ‘De dichter van het volk (en van de vrouwen – dixit de postbode in ‘Il Postino’)”.

Je verweeft in je boeken op ingenieuze wijze geschiedenis, mythologie, literatuur, muziek, film, kunst. Het geeft ongelofelijk veel verdieping aan. Je legt verbindingen relaties, geeft impliciet commentaar. In Paraguay komt bijvoorbeeld de Duitse immigratie aan de orde. Nazi-kopstukken waaronder Mengele zouden daarheen gevlucht zijn. “Het landschap wordt letterlijk weggevreten door oprukkende landbouwmachines. Een uitgestorven woud.” Maar ook de Sandinisten in Nicaragua komen naar voren. Is Rob Gijbels een geëngageerd schrijver?

Dat hoop ik. Sociale onrechtvaardigheid enerzijds en het om zeep helpen van onze planeet anderzijds – én de link tussen die twee – moeten ons toch raken. Dat moet ons toch wakker schudden en kwaad maken? De verkiezing van de nieuwe president in Brazilië is helaas weer een schrijnend voorbeeld van hoe het niet moet. Als leraar zie ik het als mijn dagelijkse plicht om de jongeren hier bewust van te maken. Om hun verontwaardiging aan te wakkeren. Zij zijn het die de loodzware taak hebben om het onrecht in de wereld te bestrijden. Wie anders? Als schrijver kan ik dus niet anders dan diezelfde verontwaardiging bij de lezer op te roepen.

Het is ook echt hartverscheurend om vast te stellen dat een stuk woud waarin je twee jaar geleden nog fantastische vogels hebt kunnen waarnemen, nu gewoon weg is! Twee jaar later rijd je door eindeloze sojaplantages…  Je beseft als ‘intrepid birder’ misschien beter dan wie ook dat de observatie van een harpijarend op haar nest (niet meer in de roman geraakt wegens pas later meegemaakt!) een moment is om te koesteren. Een uurtje… Want dat specifieke stuk woud wordt intussen al geclaimd.

En het sociaal onrecht is me als (klein)zoon van mijnwerkers van jongs af aan meegegeven. Ik las al heel vroeg over de genocide van de ‘Indianen’ in Amerika. Als student dweepte ik met linkse helden als Ché en Sandino. Het was dan ook geen toeval dat ik als vrijwilliger naar Nicaragua ben gegaan midden in de ‘vuile oorlog’ tegen de Contra. Mijn hoofdstukje Sandinistische revolutie zit me nog steeds ‘vulkanisch rood in de aderen’.

In 35 hoofdstukken meandert het leven van de hoofdpersoon zich over een periode van bijna vijftig jaar. Het boek is niet chronologisch geordend. Hoe ben je aan het werk gegaan voor wat betreft de compositie.

Dat was waarschijnlijk het moeilijkste werk. Al die puzzelstukjes doen passen en er een balans én een richting aan te geven. Daar heb ik heel lang mee geworsteld. De versies die ik naar enkele grote uitgeverijen heb gestuurd hadden bijvoorbeeld een andere volgorde. Een ander eerste hoofdstuk. En al mijn ‘proeflezers’ hadden een andere mening over de juiste volgorde… Uiteindelijk is het ‘dit’ geworden. Ik ben er nu tevreden over, al overkomt het me nog steeds dat ik twijfel aan het openingshoofdstuk. Dit is dan ook de achtste versie van het boek. Ik heb erg veel herschreven en (met pijn in het hart) heel wat ‘avonturen’ geschrapt. Moeilijk is dat.

Je noemt heel wat schrijvers in je boek, maar André Brink is wel prominent aanwezig. Waarom?

André Brink werd ons, studenten Germaanse Filologie in Leuven, als exponent van de sociaal geëngageerde anti-apartheidsauteurs gepresenteerd. A dry white season was verplichte lectuur. Maar ik raakte echt in de ban van Brink door zijn roman The Ambassador. Een complex liefdesverhaal in politiek turbulente tijden. Existentialistisch. Hij beschreef gevoelens die ook ik als student (op mijn negentiende) aan het beleven was… Tja, dan raak je geïntrigeerd. En sinds die tijd heb ik alle romans van Brink gelezen. Ik bezit ze ook allemaal. De meeste in het Engels, sommige in het Nederlands en enkele in het onnavolgbare Afrikaans! Voor mij is Brink een meester in het evoceren van levensechte situaties en vooral in het neerzetten van sterke persoonlijkheden die ‘in hun leven alles willen riskeren voor degene of datgene waar ze in geloven’. Brink is helaas enkele jaren geleden overleden. In het vliegtuig van Amsterdam naar Kaapstad. Ik had ooit de droom om hem Het Uurtje te laten lezen. Als eerbetoon.

En dan is er nog die opdracht: “Voor dat kleine meisje met de rode koortswangetjes, dat ‘Vogels voor papa’ aan het tekenen is.” Dat gaat over je dochter. Toevallig een kolibrie?

Wahrheit opnieuw! Toen ik met haar op reis was in Schotland – ze was toen acht jaar – heeft ze die “vogels voor papa” getekend. Exotische vogels uit een boekje overgetekend. En laat eentje ervan nu toch wel een kolibrie zijn. De bode-der-goden die alle grenzen subtiel doorbreekt. In alle opzichten.

Recensie lezen? Klik hier

Op de cover van het boek staat een brug. In Boekblik 6 op Hebban gaat het over bruggen. Welke ‘soort brug’ zou van toepassing zijn op het boek van Rob Gijbels?

Volg de tocht van het boek op de Faceboopagina 'Het uurtje na de regen.'

(Foto's. Links: Rob in Munsiyari (Indiase Himalaya). Rechts:  originele tekening van de dochter van Rob, Yeliz, uit haar "Vogels voor papa" (meteen ook een leidmotief in Het Uurtje).