Meer dan 5,3 miljoen beoordelingen en recensies Organiseer de boeken die je wilt lezen of gelezen hebt Het laatste boekennieuws Word gratis lid
×

Rijk en ‘ongemakkelijk’ debuut

op 16 mei 2018 door

In januari 2018 verscheen De avond is ongemak, het romandebuut van Marieke Lucas Rijneveld (1991). Zij debuteerde in 2015 met haar dichtbundel Kalfsvlies, die niet alleen al een aantal keer in een herdruk verscheen, maar ook de C. Buddingh’ prijs voor het beste poëziedebuut kreeg. Marieke Lucas Rijneveld werd in de Volkskrant uitgeroepen tot literair talent van dat jaar. In februari van dit jaar werd De avond is ongemak verkozen tot Boek van de maand bij De Wereld Draait Door en tenslotte werd het boek onlangs ook nog genomineerd voor de Hebban Debuutprijs. Al met al genoeg ingrediënten voor de Hebban Literatuurclub om nieuwsgierig te worden naar dit boek; Jan en Helena lazen het en doen hieronder verslag van hun leeservaringen.

5a697470ea1121.17173491.jpgimages?q=tbn:ANd9GcQstUR3FhOO3ItSFhFtYSf8C8DS9ws7j1rma0CmmFIkL_tx8aqY0g (Foto: Jouk Oosterhof)

Inhoud

Jan: Het is winter in een gereformeerd boerengezin. De kerst nadert. Matthies, de oudste zoon, gaat schaatsen en brengt meteen de kerstkaarten naar de 'overkant'. Zijn jongere zusje Jas wil graag mee, want 'de overkant' heeft iets magisch. Het is weg van de boerderij, het is de verte die lokt. Maar ze moet thuisblijven en Matthies zegt dat hij haar meeneemt als ze groter is. Matthies rijdt in een wak en verdrinkt.

Jas wil haar broer terug en wil dolgraag naar 'de overkant'. Het resulteert in 'Het Plan.' De jas moet Jas beschermen als een cocon waaruit uiteindelijk een prachtige vlinder zal moeten komen. Jas denkt dat ze schuldig is aan de dood van Matthies. Vader en moeder zijn lamgeslagen door de dood van Matthies. Jas, haar broer Obbe en zusje Hanna worden als het ware verstikt door de rouw van hun ouders. Moeder wil niet meer eten, vader verandert in een bullebak. Jas vervreemdt van alles wat haar omringt. Ze trekt zich terug in de veiligheid van haar jas, waarin ze van alles verzamelt. Daarmee kan ze een herinnering vasthouden. Volgens Jas zijn er twee soorten mensen: zij die vasthouden en zij die loslaten. Jas wil vasthouden en is daarin uiterst consequent. De kinderen, die op een kwetsbare leeftijd zijn, komen steeds verder van hun ouders af te staan, ze missen genegenheid.

Welke thema’s vallen op?

Helena: De dood neemt een centrale plaats in binnen het boek en is op iedere bladzijde aanwezig. Parallellen naar de Tien Plagen uit het Bijbelboek Exodus worden expliciet aangeduid. Een voorbeeld: wanneer op de boerderij MKZ uitbreekt moeten alle koeien geruimd worden. De drie overgebleven kinderen proberen de dood van hun broer te doorgronden door zelf ook veel met de dood bezig te zijn; ze halen allerlei wreedheden uit met kleine dieren. Jas voelt zich vooral schuldig over de dood van haar broer; toen hij niet terugkwam van het schaatsen had ze gebeden dat haar konijn Dieuwertje gespaard zou worden met Kerst. In plaats daarvan overleed haar broer.

Jan: Veel thema’s in dit boek inderdaad: het verstikkende van het geloof, het zoeken naar geborgenheid en aandacht, je vrijmaken van je ouders, seksualiteit, de worsteling op weg naar volwassenheid, dierenmishandeling tegenover dierenliefde, fascinatie voor de dood, weerzin, smerigheid. De schrijfster heeft levensechte personages gecreëerd en autobiografische elementen in het boek verwerkt (ze komt uit een gereformeerd boerengezin en haar oudere broer is verongelukt). De auteur bewondert Jan Wolkers en de thema's die hij aan de orde stelt: seksualiteit, geloof, de natuur. De kinderen uit het gezin zijn op een kwetsbare leeftijd zijn en komen steeds verder van hun ouders af te staan, ze missen genegenheid: "Ze zien onze tics niet. Ze hebben niet door dat hoe minder regels er zijn, hoe meer we die zelf gaan verzinnen." Het drietal ontspoort steeds meer. Het lijdt tot bizarre seksspelletjes, het martelen van dieren; allemaal uitingen om wanhopig grip te krijgen op de wereld. De gedroomde wereld, vol licht is voor Jas 'de overkant,' daar bevindt zich de verlossing.

Helena: Wat betreft die beschrijvingen van het gereformeerde milieu had ik trouwens wel wat kanttekeningen, die vind ik minder geloofwaardig. Het is bijvoorbeeld volgens mij ondenkbaar dat mensen binnen de gereformeerde gemeente een kerstboom zouden hebben en als ze die al zouden hebben, zouden er zeer zeker geen engeltjes in hangen (want katholiek). Ook een kerststalletje, het zingen van lied 416 (er worden 150 psalmen en ‘Eenige gezangen’ gezongen en dat zijn er echt maar een handjevol) een Palmpasentak en een dominee met een paarse toga zijn echt ondenkbaar binnen die traditie van ‘de zwarte kousen’. Die geloofwaardigheid deed wat mij betreft een beetje afbreuk aan het boek, wat ik overigens verder zeer prijzenswaardig vond.

Oordeel:

picture?type=large&width=200&height=200Jan: De avond is ongemak is een hallucinerende, beklemmende, gelaagde roman die met ontzettend veel vaart is geschreven. De ene metafoor is nog treffender dan de andere. Een voorbeeld:

"Bij tongen (zoenen) moet ik altijd denken aan de glibberige purperrode stoofpeertjes die moeder bereidt met wat kaneel, bessensap en suiker, en die dan met elkaar in de knoop komen."

Ik vind het een waanzinnig knappe prestatie van Marieke Lucas Rijneveld ) om zo’n boek te schrijven. Zo vol van mooie taal. Een verpletterend boek dat van mij vijf sterren krijgt.

DSC_0213.jpgHelena: Marieke Lucas Rijneveld excelleert inderdaad in beeldspraak en fraaie verwijzingen. Dit vond ik een mooi voorbeeld daarvan:

“Door het raam zien we vader en moeder op de bank zitten. Van de achterkant lijken ze net op de stompe kaarsjes in onze lampionnen. Met wat spuug doven we ze.”

Zo er stilistisch al iets aan te merken valt op dit boek, is het de dosering waarmee ze die beeldspraak en verwijzingen hanteert. Het is allemaal even prachtig en het contrast met de strekking van het verhaal is daarom enorm groot. De avond is ongemak is een boek waarvan de lezer zich ook wat ongemakkelijk gaat voelen; het wordt af en toe wel heel veel ellende en je moet het boek geregeld ook even wegleggen vanwege al dat verdriet en die treurnis waar je als lezer uiteraard geen invloed op hebt. Anderzijds is het enorm genieten van de prachtige stijl van Marieke Lucas Rijneveld. En dan is daar nog dat bizarre slot… De rijkdom aan poëtische beelden en verwijzingen is veelbelovend voor het toekomstige oeuvre van Marieke Lucas Rijneveld, waar ik alvast reikhalzend naar uitkijk. Ik gaf vier sterren.

 

 

 

 

 



Reacties op: Rijk en ‘ongemakkelijk’ debuut

Meer informatie

Gerelateerd

Over

Lucas Rijneveld

Lucas Rijneveld

Lucas Rijneveld (1991) geldt als een van de grootste talenten van de Nederlandse...