Onlangs verscheen een nieuwe biografie over Simone de Beauvoir, geschreven door Jane Kirkpatrick. Dan is dit een mooie gelegenheid deze Franse auteur en filosofe eens onder de aandacht te brengen en haar leven aan ons voorbij te laten trekken aan de hand van de schitterende biografie. Toevallig bestaat Het Klassieker-genootschap dit jaar vijf jaar en ter ere van dit gebeuren werd gevraagd welke boeken van invloed waren op je leven. Er waren niet zo erg veel reacties, maar opvallend is dat drie keer de naam Simone de Beauvoir viel! Wat is er dan zo bijzonder aan deze vrouw?

Tekst, samenstelling en banner: Tea

Simone de Beauvoir leefde van 1908 tot 1986 in een roerig Frankrijk. Behalve twee wereldoorlogen maakte ze grote maatschappelijke veranderingen mee zoals het vrouwenkiesrecht, vrouwen werden op dezelfde voorwaarden als mannen toegelaten tot de universiteit, het recht om te scheiden en het gebruik van voorbehoedsmiddelen kwamen in zwang. Kritisch, nieuwsgierig en intelligent stelt ze vragen over religie, godsdienst, de relatie van jezelf met de ander, en in haar dagboeken tekent ze veel van haar ideeën op. Het schrijven zit er al jong in en ze wordt, vooral door haar vader, op handen gedragen. Wat ze vertelt in haar vierdelige biografie is geen letterlijke weergave van haar leven, niet alles komt erin te staan, sommige zaken houdt ze voor zichzelf. Met name haar liefdesleven is behoorlijk turbulent en algemeen bekend is dat haar legendarische relatie met Jean-Paul Sartre veel minder fysiek was dan de relaties die zij beiden met anderen hadden.

Het tweede deel van haar autobiografie De bloei van het leven is erg de moeite waard vanwege de beschrijving van haar kennismaking met Sartre en de interessante tijd (1939-1944) waarin het zich afspeelt. Het beroemde contract dat het stel opstelde staat ook in dit deel. De gesprekken die ze voerde met Jean-Paul Sartre over welke vorm hun relatie zou moeten krijgen, laten zien dat hun voorlopig 2-jarig polyamoureuze ‘pact’ veel meer was dan een liefdesrelatie tussen twee mensen. Sartre noemde het 'een noodzakelijke liefde', waarbij ook 'toevallige liefdesverhoudingen' konden bestaan. Een aanvulling op het contract was dat ze elkaar beloofden niet tegen elkaar te liegen en niets te verzwijgen. En wie denkt dat dit contract, dat uiteindelijk een levenslange verbintenis werd, zonder problemen nageleefd werd, heeft het mis want er was wel degelijk jaloezie, maar hun liefde hield stand tot de dood van Sartre.

De Beauvoir heeft haar leven lang moeten opboksen tegen vooroordelen dat haar ideeën afgeleid zouden zijn van de vele gesprekken die zij en Sartre voerden over filosofie. Hun gesprekken over moraal en ethiek leidden tot pittige discussies, waarbij Sartre haar ideeën afbrandde. Later blijkt dat Sartre met de eer ging strijken terwijl het de Beauvoir was die het idee over de ‘meervoudige moraal’ lanceerde.

In De Beauvoirs roman 'Bloed van anderen' uit 1945 protesteert de hoofdpersoon Hélène als datgene wat ze denkt of doet wordt gereduceerd tot het feit dat ze afkomstig is uit de lagere klasse: ‘Leuk hoor, om mensen altijd op hun buitenkant te beoordelen; je zou toch zeggen dat wat anderen over ons denken, niet van onszelf afhangt.’ In haar essay 'Pleidooi voor een moraal der dubbelzinnigheid' schreef ze: ‘het hele begrip van politieke actie zou immers elke zin verliezen wanneer de geschiedenis een mechanisch proces was waarin de mens slechts optreedt als passieve geleider van vreemde krachten. (bron) 

De Beauvoir zegt zelf over haar plaats naast Sartre: ‘Ik ben geen filosoof.’ ‘[Ik ben] een literaire schrijver,’ zo stelde ze, ‘Sartre is de filosoof.’ ‘

De rode draad door het hele oeuvre van de Beauvoir is het ‘zelfwordingsproces’ van de mens dat altijd aan verandering onderhevig is en dat er verschil is tussen de ‘visie van binnenuit’ en ‘van buitenaf’.

Ze had subversieve ideeën, stak haar tong uit naar haar moeder tijdens een pianorecital en werd ondanks dergelijke uitingen van ‘zelfbewustzijn’ door haar moeder met liefde en genegenheid bejegend. Samen met de zoetheid van de vriendschap ontdekte De Beauvoir dan ook een bittere smaak: vergelijking. Ze realiseerde zich later dat het niet eerlijk was om haar eigen leven, en haar eigen moeder, te vergelijken met die van Zaza: ‘Ik voelde en ervoer mezelf van binnenuit, ik zag haar van buiten af.’ (Eerste deel autobiografie Een welopgevoed meisje) Al op achttienjarige leeftijd gebruikte De Beauvoir dit onderscheid van de ‘tegenstelling die zo vaak wordt waargenomen tussen het wezen dat ik in mezelf ben en het wezen van buitenaf gezien,’ (Diary of a Philosophy Student (1926-1927) die een belangrijke rol zou blijven spelen in haar werk. (bron)

Het oeuvre van De Beauvoir is omvangrijk. Behalve de genoemde autobiografie schreef ze tal van romans, essays, dagboeken en brieven. Haar eerste roman, Uitgenodigd (1943) is, net als de andere romans, vertaald naar het Nederlands. Veel van de personages zijn gebaseerd op mensen die ze kende. In Uitgenodigd is dat ook het geval, het boek gaat over een stel (naar De Beauvoir en Sartre) dat een meisje (naar Olga) de kans biedt een opleiding te volgen en haar op sleeptouw neemt. Ook de driehoeksverhouding is gestoeld op de realiteit. Zoals gezegd, het liefdesleven van De Beauvoir wordt in haar memoires niet zo gedetailleerd weergegeven; in de nieuwste biografie staat hierover wat meer te lezen. Het blijkt dat niet elke relatie de schoonheidsprijs verdiende, dat wordt door De Beauvoir later in interviews berouwvol toegegeven. Ook in brieven is een en ander terug te lezen. Sartre had als gewoonte jonge vrouwen in te palmen die eigenlijk vriendinnen, soms minnaressen, waren van De Beauvoir.

Alle mensen zijn sterfelijk (1946) scoort hoog bij de Hebbanlezers. Op het moment dat dit artikel gemaakt wordt, is het 120 keer gelezen met een gemiddelde waardering van 4,5. Er staan 19 vermeldingen in de top 25. Wat is er zo speciaal aan dit boek dat ook verfilmd werd als All men are mortal (1995)?

Régina (sterfelijk) en Fosca (onsterfelijk) ontmoeten elkaar en krijgen een relatie. Régina zou ook graag onsterfelijk willen zijn, terwijl Fosca juist wil sterven. In al de eeuwen dat Fosca leeft maakt hij veel mee, de historische context is minstens zo interessant als de filosofische. Volgens Socrates is Fosca geen mens, want wanneer alle mensen sterfelijk zijn kan Fosca geen mens zijn. Is dit dan ook meteen een geruststelling voor ons, sterfelijke wezens, dat het leven eindig is? Als antwoord op de jubileumvraag welke boeken je leven beïnvloed hebben, wordt deze titel tweemaal genoemd.

Ingrid Bennigsen kiest Alle mensen zijn sterfelijk van Simone de Beauvoir omdat
‘Ik las het als jongvolwassene, en kon mij bij het lezen niet voorstellen dat het een vloek zou zijn om onsterfelijk te zijn! Ik leerde een belangrijke levensles door dit boek, namelijk dat het leven pas zin heeft doordat er ook ooit een einde aan komt.’

Jan Haas: Ook ik heb op mijn lijstje Alle mensen zijn sterfelijk van Simone de Beauvoir. Om dezelfde redenen als Ingrid. In één klap kon ik me verzoenen met het feit dat er op een gegeven moment gewoon een einde aan zit. Een soort opgeruimd gevoel dat ik sinds het lezen van het boek nog steeds heb.

Feminisme en existentialisme zijn thema’s die regelmatig terugkeren in haar werk. De tweede sekse (1949), haar magnum opus, werd uitgegeven als tweedelig essay en deed veel stof opwaaien. Het werd geschreven tussen twee belangrijke culturele keerpunten: de onbezorgde bohemiaanse bloeiperiode in de jaren ’30 en de seksuele revolutie van de jaren ’60. De beroemde gevleugelde woorden ‘Je komt niet ter wereld als vrouw, je wordt vrouw’ worden door de auteur verklaard door haar uitspraak dat ze haar leven niet ordelijk op papier kan zetten omdat het een ‘eeuwig worden is.’

Het feminisme en existentialisme zijn twee stromingen die je moeilijk los van elkaar kunt beschouwen. Je bent mens én vrouw. Zo laat De Beauvoir in haar laatste roman Een wereld van mooie plaatjes een moeder aan het woord die op een gegeven moment de keuze heeft de auto van haar man in de prak te rijden of een persoon te raken. In dit boek breekt ze met de traditie te putten uit onderwerpen van haar eigen omgeving, ze duikt in een de reclamewereld om tot de ontdekking te komen dat dat niet het echte leven is. Een mooi boek waarin de jonge dochter haar moeder aan het denken zet over de zin van het leven en daarmee haar eigen rol onder een vergrootglas legt.

De Beauvoir was nooit getrouwd, ook had ze geen kinderen.

In de memoires zei De Beauvoir dat de enige reden die haar op andere gedachten had kunnen brengen en te zwichten voor een burgerlijk huwelijk het krijgen van kinderen zou zijn geweest. Maar terwijl ze in haar tienerjaren verwachtte moeder te worden, zag ze dat niet langer als een mogelijke toekomst. Ze was het krijgen van kinderen gaan zien als ‘een zinloos doen aanwassen van het aantal mensen op aarde, zonder enige rechtvaardiging.’ Of het nu was om retorische redenen of uit oprechtheid, De Beauvoir baseerde haar keuze om geen kinderen te krijgen op haar roeping: zoals een karmelitische non ‘die verkozen heeft te bidden voor alle mensen ervan afziet afzonderlijke individuen voort te brengen.’ Ze wist dat ze tijd en vrijheid nodig had om te schrijven. Daarom, zo zei ze, ‘vervulde ik door kinderloos te blijven mijn eigenlijke taak.’ (bron)

Het bovenstaande is natuurlijk slechts een greep uit het enorme oeuvre van De Beauvoir. De genoemde biografie is een geweldige manier om kennis te maken met de auteur, maar ook zeer de moeite waard voor ‘kenners’. Als aanvulling kan ook nog De existentialisten van Sarah Bakewell genoemd worden. Hierin staat een heldere uitleg over het existentialisme en wordt ook uitgebreid ingegaan op de voorloper van het existentialisme: de fenomenologie. 'Beginnen bij het begin' is de boodschap. Edward Husserl, de belangrijkste denker van de fenomenologie, vat het samen: 'Terug naar de dingen zelf'. Heidegger voegt daar het belang aan toe van het 'zijn'. Sartre is opgetogen en bedenkt samen met de Beauvoir dat deze manier van denken de verbinding zou kunnen leggen met het leven zelf. En dat was meteen het uitgangspunt waar het koppel decennialang mee aan de slag ging. Het leven in de breedste zin van het woord, zij werden graag geziene sprekers op politieke en maatschappelijke bijeenkomsten.

Tot zover dit pleidooi, deze aandacht voor een iconische vrouw wier invloed veel verder reikte dan een aantal mooie romans, essays en haar relatie met Sartre. 

Graag horen we jullie ideeën, meningen, leeservaringen, wensen en verder alles wat te linken is aan Simone de Beauvoir.