Vanwege het Jaar van het boek 2016 gaf de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag een lezing over het fysieke boek. Maximaal twaalf mensen mochten deze lezing bijwonen, ik was een van de gelukkigen.

De dag begon met een van die sporadische momenten dat ik blij ben niet meer afhankelijk te zijn van een bepaald fysiek boek, de stratenatlas. Thuis had ik op Google maps nog naar de looproute gekeken om van het centraal station naar de Koninklijke Bibliotheek te lopen. Deze bleek zo dichtbij het station te zitten, dat kon gewoon niet missen. Tenzij je natuurlijk de verkeerde kant oploopt. Gelukkig zijn we tegenwoordig niet meer afhankelijk van dat onhandige, alle kanten opwaaiende gewapper in de wind, want dan was ik die dag waarschijnlijk weggevlogen met wegenkaart en al. De kaart waar je eerst uren op aan het zoeken bent waar je, je exact bevindt. En ook dat loodzware van een stratenatlas in je tas blijft ons bespaard. Heden te dage word je met vriendelijke stem naar je bestemming gebracht, 'Vervolg uw weg naar het oosten.' Oosten? Welke kant is het oosten?! Dan maar op de gok naar rechts, zo is het ook met de windrichtingen op een landkaart. Tenzij ik natuurlijk net de pech heb en zogezegd andersom op de kaart sta, dan zou ik alles in tegenovergestelde richting moeten lopen. Maar goed, mijn gevoel zei rechts. Als ik goed ging dan zou mijn looprichting verder lopen over de digitale blauwe lijn. Tenzij het verwerken van je looprichting enkele minuten later herstelt wordt en blijkt dat rechts toch niet het oosten was. Zo werd mijn wandeling die maar enkele minuten had hoeven duren er eentje van dertig. Gelukkig hoorde ik uiteindelijk het verlossende: 'Uw bestemming bevindt zich aan de linkerkant.' 

In het heiligdom van de boeken, het restauratielab van de Koninklijke Bibliotheek, werden we welkom geheten. Voor een bibliofiel als ik is dat toch wel dé plek om een lezing te krijgen. De Koninklijke Bibliotheek bevat maar liefst honderdtien kilometer aan boeken waarvan het accent ligt op de Nederlandse geschiedenis, taal en cultuur. Zo worden bijvoorbeeld alle boeken van Nederlandse auteurs die door Nederlandse uitgevers uitgebracht zijn sinds het begin van de boekdrukkunst opgenomen, ongeacht inhoud, taal of vorm. Maar ook buitenlandstalige boeken, van over de hele wereld, zolang deze maar over Nederland gaan, evenals met de geschiedenisboeken, atlassen en landkaarten. Wist je dat als jezelf een boek hebt geschreven, je deze kan aanbieden aan de Koninklijke Bibliotheek en dat die dan ook in het archief wordt opgenomen? Wie weet sta je dan wel naast een Adriaan van Dis, Arthur Japin of misschien wel Couperus, als je naam het toestaat. 

Het honderdtien kilometer lange magazijn van de Koninklijke Bibliotheek

Na het welkomstwoord kregen we uitleg over diverse manieren van boekbinden. Tegenwoordig gaat het boekbinden veelal machinaal met lijm. Hoe dit vroeger met de hand werd gedaan mochten we zelf uitproberen met papier, naald en draad. Mocht ik ooit met een tijdmachine teruggaan in de tijd dan weet ik avast hoe ik een boek kan maken! Er werd uitgelegd hoe je kan zien of iets met de hand of machinaal gebonden is en welke manier van boekbinden het beste is. Alle moderne technieken ten spijt blijkt het vakmanschap van de negentiende eeuw met stevige, dubbele draadbindingen, nog altijd het beste te zijn. 

Na het boekbinden waren de ruggen aan de beurt. Aan een rug van een boek kan je zien of je met een goedkope produktie te maken hebt of juist met een boek van kwaliteit. Bij de populaire boeken wordt vaak gebruik gemaakt van de goedkopere produktie, een losse rug, zoals hier op de foto. Een losse rug kan je herkennen, doordat als je het boek open op tafel legt er een doorkijk ontstaat tussen de kaft en de gebonden rug in. Bij de vaste rug worden de gebonden rug en kaft, met steekjes aan de kop (bovenkant) en staart (onderkant) aan elkaar gebonden. Waardoor je dus geen doorkijk meer hebt als je het boek open op tafel legt. Ik weet nu dat als ik de mogelijkheid heb om te kiezen, ik altijd voor de vaste rug zal gaan. Bij een vaste rug krijg je geen wrijving op de rug. Bij een losse rug heb je dit wel, met gevolg dat deze steeds slapper wordt en na verloop van tijd beschadigd of zelfs losraakt. Al maakte ik mij geen illusies, toch raakte ik nieuwsgierig naar de rugkwaliteiten van mijn boeken en dook bij thuiskomst gelijk mijn boekenkast in. Ik ben duidelijk van de populaire boeken.

Verder kregen we ook nog uitleg over de verschillende soorten leer die worden gebruikt bij boekbinden, en mochten we met behulp van een oogloep, als een echte laboratoriummedewerker de verschillen van de leersoorten gaan ontdekken, ik had nog net niet een witte jas aan.

Maar wat is nou goed voor je boeken thuis?

Dagelijks ventileren. Luchtcirculatie zorgt er namelijk voor dat schimmels geen kans krijgen om in het boek te gaan zitten. Dus een gesloten boekenkast is niet zo'n handige keuze. 

LED verlichting. UV licht zorgt voor verkleuring van je boeken. Iets wat ik niet wist is dat de lampen in je huis ook UV licht bevatten, dus zit je lekker onder je lamp een oud boek met bruine inkt te lezen dan heb je grote kans dat de letters gaan verkleuren. De enige lamp die geen UV licht bevat is LED verlichting. 

Een luchtvochtiheid van 45-55 % (met een thuismeter is 30 % al te hoog). Een te hoge luchtvochtigheid is funest voor je boeken. Het trekt stofluizen aan. Stofluizen leven van schimmels en zitten daarnaast graag tussen papier. Als ze eenmaal je boeken hebben gevonden kan de schade funest zijn, omdat ze schimmelsporen met zich meedragen die knalroze vlekken in je boek kunnen veroorzaken. Dit is de ergste schade die je aan je boeken kan hebben. Doordat de sporen van de schimmels tot diep in vezels van het papier dringen kan je deze vlekken niet verwijderen. Gelukkig is er een makkelijke remedie om je te ontdoen van stofluizen. Zodra je merkt dat je last hebt van stofluizen is het beste om natte ruimtes en plekken in huis, zoals bijvoorbeeld de badkamer, goed droog te houden. Dat houd natuurlijk niet in dat je niet meer zou kunnen douchen, maar wel dat je de badkamer even droogt nadat je gedoucht hebt. Zo krijgen de schimmels geen kans meer en gaan de stofluizen bij gebrek aan eten gauw dood. Als bij de Koninklijke Bibliotheek de luchtvochtigheid te groot wordt dan stoppen ze de boeken in dozen, om ze op deze manier tegen het vocht te beschermen. Het liefst zouden ze dat bij alle boeken doen, maar aangezien dat met de miljoenen boeken die ze bezitten onbegonnen werk is, doen ze dat alleen bij de boeken die het meest gevoelig zijn voor temperatuur- en vochtschommelingen, en dat zijn de perkamente boeken. Aan die regel houd ik mij dan ook maar, want tegen een paar dozen aankijken in mijn boekenkast is een stuk ongezelliger dan boeken.

Een constante temperatuur tussen de zestien en twintig graden. Net als hout, leeft papier. Zijn er te veel temperatuursveranderingen waaraan het papier zich constant moet aanpassen door te krimpen of iets uit te zetten dan kan er papier moeheid ontstaan, de rekbaarheid gaat dan uit het papier en de kwaliteit wordt slechter.

Zilvervisjes, de grootste plaag voor menig boekliefhebber. Al is het laagje papier weg eten typisch iets voor deze beestjes, toch is het juist de lijmstof die bij het binden van het boek gebruikt wordt waar ze op afkomen. Doordat deze beestjes achter het behang kunnen zitten, in gaten en kieren, waar je niet bij kan komen zijn er geen effectieve middelen om ze te bestrijden. En mocht het je om de een of andere reden toch lukken, dan nog heb je er niks aan om ze te bestrijden, want heb jij ze, dan hebben je buren ze ook en weten ze je uiteindelijk wel weer te vinden. Je kunt de zilvervisjes wel afschrikken met licht, luchtbeweging en geluid waar ze een afschuw voor hebben. Mocht je een boek hebben waar zilvervisjes inzitten dan kan je deze in een plastic zak, voor twee weken lang invriezen bij min twintig graden, daar dood je ook de eitjes mee.

Controle. Om te kijken of je last hebt van ongedierte en van welk soort, kan je één keer in het jaar, het beste in de maand juni of juli, in je boekenkast plakvallen neer zetten. Deze kan jezelf maken door in een glazen bakje een plakstrip te doen, eventueel met de lokstof feromonen. Na een maand kan je dan kijken wat voor soort beestjes erin zitten. Enkele beestjes komt altijd wel voor, maar heb je van een bepaald soort erg veel gevangen dan weet je dat je last hebt van een plaag.

Stoffen. Aangeraden wordt om één keer in de zoveel tijd je boeken af te stoffen. Het handigste is om hiervoor een kwast aan te schaffen. Met de kwast kan je dan op een gemakkelijke manier de bovenkant van je boeken afstoffen met een veegbeweging. Het nadeel is wel dat je elk boek dan een voor een uit je boekenkast moet halen en als je veel boeken hebt kan dat best een flinke klus zijn. Maar het nadeel weegt niet op tegen de voordelen. Je hebt weer beweging en geluid in je boekenkast, daar waar zilvervisjes niet van houden. De lucht circuleert ook weer even achter de boeken en je boekenkast staat er na de klus weer ordelijk bij.

Al met al was het een gezellige, leerzame dag in een bijzondere omgeving.

Op het blog van Fabiola Gies vind je foto's die een mooie sfeerimpressie van deze dag geven.