Begin oktober is bekend gemaakt dat de Nobelprijs voor literatuur dit jaar naar de Engelse schrijver Kazuo Ishiguro gaat. De uitreiking van de prijs zal plaatsvinden op 10 december, de sterfdag van Alfred Nobel naar wie de prijs vernoemd is. Vanaf vandaag schenkt We Love Lit ruim een week lang om de dag aandacht aan deze schrijver en zijn boeken. Kris en Helena bijten het spits af met een buddyread over Never let me go / Laat me nooit alleen.

Hoe goed kende jij Ishiguro en zijn werk voor je aan 'Laat me nooit alleen'/'Never let me go' begon?

K: Voor mij was het mijn eerste kennismaking. Toen hem de Nobelprijs werd toegekend eerder dit jaar, wist ik alleen dat hij de schrijver van 'Remains of the day' was, en dat vond ik een hele mooie film, met geweldige hoofdrollen gespeeld door Emma Thompson en Anthony Hopkins. Toen de film uitkwam, dacht ik dat hij (op basis van zijn naam) een schrijver uit Japan was, en ik weet nog dat ik dat toen zo vreemd vond, omdat het verhaal en de achtergrond van de film en het boek toch heel erg Brits waren. Ik ontdekte dus pas onlangs dat hij weliswaar in Japan is geboren, maar al sinds zijn vijfde in Engeland woont. Zijn jeugd, opvoeding, volwassen leven én zijn schrijverschap zullen dus ongetwijfeld beïnvloed zijn door beide culturen. Dat vond ik een interessant uitgangspunt om mee te nemen.

H: Voor mij was de kennismaking qua lezen helemaal nieuw. De films The remains of the day heb ik twee keer gezien (ben een groot fan van beide acteurs die jij hierboven noemde) en ook Never let me go had ik als film gezien en vond ik een heel intrigerend verhaal. Alleen… ik had me nooit gerealiseerd dat het boekverfilmingen waren! Ergens ben ik wel blij dat ik eerst de films heb gezien voordat ik de boeken lees, andersom vind ik vaak een wat teleurstellende ervaring. Van de schrijver Ishiguro had ik dus eigenlijk nog nooit gehoord, tot hij de Nobelprijs won. Ik ben het met je eens dat de sfeer in beide films erg Brits is, dat geldt inderdaad ook voor het boek Never let me go/Laat me nooit alleen dat wij hebben gelezen.

Het boek wordt verteld vanuit het personage Kathy H., zij is de ik-figuur in het boek. Zij kijkt terug op haar leven, reconstrueert het verleden aan de hand van haar herinneringen en betrekt de lezer bij haar bespiegelingen, er daarbij vanuit gaand dat de lezer de informatie kan plaatsen. Pas na een poosje heb je als lezer door dat dit knap geconstrueerde boek niet een doorsnee kostschoolverhaal uit Engeland is, alhoewel het er op het eerste gezicht wel veel van weg heeft. De keuze voor dit perspectief vond ik wel knap gevonden, omdat je dan als lezer gedwongen wordt om zelf conclusies te trekken uit de informatie die van maar één kant wordt aangeboden.

Wat vond jij van deze keuze van Ishiguro?

K: Ja, inderdaad, dat perspectief vanuit de ik-verteller Kathy H. is heel bijzonder. Ze vertelt vanuit haar eigen persoonlijke ervaringen, waarbij ze ook voortdurend zelf moet interpreteren en veronderstellen: de gevoelens en gedachten van de anderen, maar ook haar eigen gevoelens, waarbij ze (vanuit een typisch Engelse gereserveerdheid?) volgens mij niet altijd eerlijk of volledig is ten opzichte van zichzelf. Bovendien kijkt ze ook terug op (het soms verre) verleden, waardoor het verhaal een soort mistigheid en troebelheid uitstraalt die voor een heel aparte sfeer zorgen. We zitten dus in zekere zin met een 'onbetrouwbare verteller' en de lezer moet inderdaad zelf ook conclusies gaan trekken.  Opvallend vond ik zo het begin van het tweede hoofdstuk (maar het hele boek zit vol met dergelijke verwijzingen):  

"This was all a long time ago so I might have some of it wrong; but my memory of it is that my approaching Tommy that afternoon was part of a phase I was going through around that time - something to do with compulsively setting myself challenges - and I'd more or less forgotten all about it when Tommy stopped me a few days later."

Hoe klinkt dat in de Nederlandse vertaling van Bartho Kriek?

H: Een bijzonder prettige vertaling trouwens! Niets zo vervelend als een vertaling waar je de oorspronkelijke taal nog ‘doorheen' kan lezen. Op zijn website zegt Kriek dat hij vertalen ziet als herscheppende kunst en ik denk dat hij met die opmerking de spijker op zijn kop slaat, want in het Nederlands staat er dit:

“Het is allemaal lang geleden, dus ik kan sommige dingen verkeerd hebben, maar dat ik die middag naar Tommy toe ging, was in mijn herinnering onderdeel van een fase waarin ik indertijd zat - een tijd dat ik mezelf telkens weer moeilijke taken oplegde - en ik was het voorval hoegenaamd vergeten toen Tommy me een paar dagen later aanklampte.”

Kathy, één van de hoofdpersonen, beschrijft hier dat ze zichzelf ‘moeilijke taken oplegde’. Een groot thema in Laat me nooit alleen is het aanvaarden van het levenslot. De taak waarvoor de kinderen in het boek zich gesteld zien, wordt door hen volstrekt serieus genomen en alhoewel je als lezer tot ontdekking komt dat er van deze kinderen wel heel erg veel gevraagd wordt, vinden zij het juist een vanzelfsprekendheid die ze hooguit een kleine periode zouden willen uitstellen, maar waaraan ze zeker niet zouden willen ontkomen.

Wat vond jij een mooi thema?

K: Voor mij hebben gevoelens een heel belangrijke plaats als thema in het boek. En met name dan die complexe, vaak onuitgesproken of onderdrukte gevoelens die verbonden zijn met liefde en vriendschap. De titel verwijst hier ook naar: en eigenlijk vind ik deze in het Engels nog iets krachtiger en gelaagder dan in het Nederlands. Er zit uiteraard ook veel lichamelijkheid in het boek, onder meer omwille van de speciale taak die deze kinderen hebben. En ook het verstand (zeg maar: de rede) komt uitgebreid aan bod, want er wordt behoorlijk veel nagedacht, geïnterpreteerd en gefilosofeerd door deze kinderen. Gevoelens daarentegen bevinden zich meestal in een mistige schemerzone, waar ze vaak ongrijpbaar en onzegbaar zijn. Het hele boek baadt in deze sfeer. De kinderen proberen de wereld, hun rol, hun herinneringen, de ander en vooral zichzelf te vatten, en vast te houden. Wat ik verder ook erg goed vond, was de manier waarop de persoonlijkheid van de twee andere hoofdpersonages (Tommy en Ruth) ook heel erg duidelijk en genuanceerd werd vormgegeven, ook al volgen we alles vanuit het perspectief en de gedachtenwereld van Kathy. En zelfs de nevenpersonages kwamen tot leven. Ishiguro doet dit overigens op een heel subtiele manier (via dialogen, een paar woorden), zonder onnodig uitgebreide beschrijvingen.

Vond jij dat ook?

H: Ja, daar heb ik ook erg van genoten en daarnaast heb ik me er ook over verbaasd, dat je als lezer via een ik-perspectief blijkbaar toch vanuit ogenschijnlijk summiere beschrijvingen en dialogen voldoende informatie kunt oppikken om meerdimensionale karakters te kunnen waarnemen. Vooral het wat meer recalcitrante karakter van Tommy sprak me erg aan. Verder vond ik ook de manier waarop er over kunst en kunstuitingen gesproken en nagedacht werd opvallend, juist ook vanwege het Droste-effect binnen een literair werk. Immers, wat maakt ons menselijk en wat toont aan dat we een ziel hebben? En in hoeverre kan je leven van richting veranderen door kunst? Dat zijn interessante vragen waar je nog lang nadat je het boek uit gelezen hebt over kunt verder filosoferen.

Voor mij is deze kennismaking met Ishiguro wel dusdanig verlopen, dat ik nieuwsgierig ben geworden naar zijn andere boeken. Ik wil toch nog wel minstens één ander boek van hem gaan lezen, op dit moment denk ik aan De rest van de dag, maar misschien moet ik eerst even de leeservaringen van de andere We Love Lit buddyreads afwachten.

En jij, ga jij je nog verder verdiepen in zijn werk?

K: Dat Droste-effect vind ik ook altijd geweldig. Samen met de personages kijken of luisteren naar, of nadenken over een schilderij, muziek, een boek, een filosofisch idee. Zo staat er in een literair werk altijd meer dan er staat. Mijn eerste kennismaking met Ishiguro is me ook bijzonder goed bevallen. Je kan van dit verhaal en van de schrijfstijl van de auteur genieten op een directe manier, maar dit boek laat zich ook op zoveel andere manieren en vanuit zoveel andere dimensies interpreteren. Ik ben meestal niet zo’n ‘herlezer’ (er is immers altijd wel een ander boek dat staat te wachten), maar bij deze roman heb ik er echt wel zin in om tijdens een herleesbeurt nog meer diepgang en lagen te ontdekken. Op YouTube staan er ook hele mooie interviews met de hoofdrolspelers van de verfilming ‘Never let me go’ uit 2010 (met Carey Mulligan, Keira Knightly, Andrew Garfield) en zij waren zelf ook heel erg onder de indruk van het boek. Tijdens de opnames grepen ze ook telkens terug naar passages uit de roman om hun personages, de gevoelens en de context beter te begrijpen. Ishiguro was zelf ook heel tevreden over deze verfilming (in tegenstelling tot ‘The remains of the day’, blijkbaar). Dus ja, ik ga absoluut nog meer van hem lezen. En wellicht wordt dat in eerste instantie ook ‘The remains of the day’. Ik ben dus zeker benieuwd naar de andere buddyreads.

- Kris en Helena