Listmania /
8 vadermoordenaars en moederbedriegers in literaire processen
1. Emma Curvers publiceert in september van dit jaar haar debuut Iedereen kan schilderen. In haar autobio-roman beschrijft ze een dysfunctioneel Limburgs gezin, waarin de vader een hoofdrol speelt met zijn bipolaire gedrag, koop- en vernielzucht en suïcidale neigingen. In de Volkskrant zegt Curvers hierover: "Ik moest iets prijsgeven dat voor mij intiem was, de pijnlijkste periode uit mijn leven en dat van sommige gezinsleden. Zoiets ligt gevoelig, zeker in een familie waarin het niet gebruikelijk is de vuile was buiten te hangen."
Papa is niet blij met die uitspraken en al helemaal niet met de roman, waarin zijn dochter ‘te ver’ is gegaan en haar uitspraak dat hij haar ‘heeft weggedaan’ klopt niet. Hij eist dan ook verwijdering uit de winkelschappen van Emma’s debuut. Uitspraak van de Amsterdamse rechter volgt binnenkort.
2. A.F.Th. van der Heijden is wel wat controverse gewend rond zijn oeuvre, dus hij schrikt niet van een proces meer of minder. Als de Eindhovense zanger Peter ‘kom van het dak af’ Koelewijn een banvloek uitspreekt over Adri’s roman De Helleveeg, maakt dat weinig indruk in Amsterdam-Zuid. Steen des aanstoots: in de roman komt een familie Koelewijn voor met een viswinkel. Dat klopt, geeft Peter een jaar geleden toe. Maar dat in het boek boven de winkel een clandestiene abortuspraktijk zit, klopt niet: daar woonde Peter met de familie! Peter wil niet dat zijn mama in een kwaad daglicht wordt gesteld als breinaaldfoetusprikker. Adri: "Het is een roman en dus fictie. Ik heb het geschreven, maar lees het dan goed." De rechter is het met hem eens, en vindt dat elke lezer kan snappen dat het bij De Helleveeg om proza gaat, en niet om een journalistiek verslag. Inderdaad, er was geen abortuspraktijk in de jaren vijftig boven de Eindhovense winkel, maar dat mag Adri erbij verzinnen.
3. Als Heleen van Royen geen tweedehands tampons verkoopt of haar lezers stalkt met naaktselfies van haar diverse lichaamsopeningen, is er altijd wel een lezer die boos op haar is. Dat begon al met haar romandebuut De Gelukkige Huisvrouw. Het boek gaat over een 31-jarige Aerdenhoutse die na de geboorte van haar eerste kind een postnatale psychose krijgt. Ze wordt ervoor behandeld door Beau van Kooten, een `society-psychiater' uit het Gooi, die met onorthodoxe methoden de ware reden van haar instorting achterhaalt. Arts M. van Kooten herkent zich in het personage Beau, en stelt dat hij wordt belemmerd in het uitoefenen van zijn beroep als arts in de geestelijke gezondheidszorg. Aerdenhout is een klein dorp, en iedereen lacht hem uit. Daarom eist hij dat in latere drukken van De Gelukkige Huisvrouw de naam Van Kooten wordt veranderd, en dat er een inlegvel wordt bijgevoegd waarin staat dat het fictief verhaal betreft. Uiteindelijk wijst de rechter Van Kootens eis af, stijgt de verkoop van Heleens debuut enorm en is de imagoschade voor Beau, pardon M, nog groter.
4. In 2000 spant de ex-vrouw van cabaretier Hans Dorresteijn een kort geding aan waarin zij een verbod eiste op de autobiografische roman Finale Kwijting, omdat het volgens haar in dit boek om een afrekening met haar gaat. Het genre echtscheidingsroman – ook wel ‘afrekeningsroman’ genoemd – veroorzaakt wel vaker de nodige roddels en twist bij de betrokkenen. De president van de rechtbank in Amsterdam oordeelt dat Dorresteijns boek duidelijk als een roman wordt gepresenteerd, waarin de schrijver met alles en iedereen, niet in de laatste plaats met zichzelf, de spot drijft. De voormalige echtgenote van de cabaretier verliest de zaak.
5. Vaders kunnen lastig zijn, weet Emma Curvers. Maar een lastig sujet als de mama van Dimitri Verhulst, die tref je zelden in letterenland. Ze had haar zoon al op zeer jonge leeftijd op straat gezet, liet 15 jaar niets van zich horen, om opeens in september 1999 in de rechtbank oog in oog te staan met haar spruit. Nicole Maesschalck vond dat Verhulst in zijn debuut De kamer hiernaast haar ‘fysieke integriteit’ had geschonden. Dimitri is stomverbaasd, want hij heeft naar eigen zeggen slechts 15 regels in zijn verhalenbundel aan mama gewijd. "Ik heb de moeder in mijn boek Nicole genoemd, zoals mijn echte moeder heet. En het hoofdpersonage heet net als ik Dimitri Verhulst. Dat kan autobiografisch lijken, maar uiteindelijk zijn het gewoon trucjes om de lezer mee te sleuren in het verhaal. Ik begrijp wel dat mijn moeder zichzelf herkent, maar dat is een emotionele reactie van haar kant", vertelt de auteur in de Gazet van Antwerpen. "Ik heb de moeder in mijn boek een paar keer verschrikkelijk dik laten worden, maar het nooit mijn bedoeling geweest mijn echte moeder te beledigen. Als ik mijn moeder belachelijk had willen maken, had ik dat wel in een praatprogramma op televisie gedaan." De rechter is het met hem eens, en wijst het gevraagde publicatieverbod en bijbehorende schadevergoeding af.
6. Misschien wel het meest curieuze geval in deze lijst is de roman Woensdag Gehaktdag van Richard Klinkhamer. Hier lopen fictie en werkelijkheid volledig door elkaar heen. Heeft Richard in zijn roman al verzonnen wat hij later met zijn vrouw zou doen? Is het een verslag achteraf? Zelf houdt hij het op 95% realiteit en 5% inspiratie. Zeker is dat hij en zijn vrouw Hannie Godfrinon op woensdag 20 januari 1991 klinkende ruzie krijgen. Zij verdwijnt en de politie heeft onvoldoende bewijs om Klinkhamer te arresteren. Die begint aan zijn roman Woensdag Gehaktdag, waarvan de titel verwijst naar het gerucht dat hij zijn vrouw door de gehaktmolen heeft gedraaid. Het is een verhaal over ‘wat er gebeurd zou kunnen zijn’. Op donderdag 3 februari 2000 wordt het stoffelijk overschot van Hannie gevonden in de achtertuin van het huis waar Klinkhamer tot mei 1997 woonde. Klinkhamer wordt gearresteerd en bekent schuld. Hij wordt veroordeeld wegens doodslag en verdwijnt achter de tralies. In oktober 2003 komt hij vervroegd vrij en trekt zich terug in Amsterdam. Uiteindelijk rondt hij zijn roman af, maar geen enkele uitgever wil zijn vingers hieraan branden. Het boek is in 2007 bij Just Publishers verschenen. Strafzaak, personages, auteur: alles loopt bij Klinkhamer door elkaar.
7. Soms is de auteur van een boek overleden, wat rechtzaken extra ingewikkeld maakt. In 2011 verscheen postuum De Wolken van Hugo Claus. De twee zonen van Hugo Claus, Thomas Claus en Arthur Kristel, spannen een kort geding aan tegen hun ‘stiefmoeder’ Veerle De Wit, de weduwe van de schrijver, en uitgever De Bezige Bij. Ze willen dat De Wolken meteen uit de handel wordt genomen op straffe van een dwangsom van 5.000 euro per dag. Volgens de zonen schendt het boek, dat een selectie bevat uit het persoonlijke archief van Hugo Claus, de privacy van de schrijver. De zonen vinden verder dat hun morele rechten op de openbaarmaking van het werk geschonden werden. Volgens hen behoren die rechten niet enkel aan Veerle De Wit toe, maar ook aan hen als erfgenamen van de in maart 2008 overleden schrijver. De rechter verwijst echter naar een document dat Hugo Claus op 5 april 2007 had opgesteld. Daarin duidde hij Veerle De Wit aan als beheerder van zijn patrimonium, iets wat ze ook tijdens zijn leven al had gedaan. De weduwe beschikt dus over alle rechten op het oeuvre en heeft de vrijheid om ermee te doen wat ze wil. Dat maakte dat de eis van de zonen ongegrond werd verklaard. HUMO-journalist Mark Schaevers, die De Wolken samenstelde op basis van het persoonlijke Clausarchief, wilde "een zo vol mogelijk portret van Claus" maken. Dat zijn twee zonen het boek niet als een monument voor hun vader zien, ervaar ik als een stomp in de maag. Schaevers veronderstelt dat Thomas en Arthur vooral tillen aan een aantal passages over het privéleven. In het boek wordt rijkelijk geciteerd uit Claus' dagboeken, waarbij zijn relaties met de ook overleden Elly Overzier en Sylvia Kristel onverbloemd ter sprake komen.
8. Als uitsmijter op de lijst een literaire echtscheiding, waarbij de rechtbank (nog) geen rol heeft gespeeld (en daarom tellen we hem niet echt mee): Ingrid Hoogervorst en Atte Jongstra. Zijn ze ooit verliefd geweest? De herinnering daaraan is al lang verbleekt, want het vitriool dat Hoogervorst in Privédomein over Jongstra uitstort, is niet misselijk. Die reageert met het onlangs verschenen Worst. Het zal Atte worst zijn wat Ingrid over hem beweert, beweert hij. Is het dan nodig om een kleine 200 pagina’s aan een verloren huwelijk te besteden. De lezer moet maar eigenrechter spelen. Lees de twee boeken en oordeel zelf.
