Bauer literatuurt: De verbeelding aan de macht

Pagina 2 van 3

De fictieschrijver die voor leugenaar wordt uitgemaakt, terwijl dat eigenlijk inherent is aan het beroep. De schrijver liegt zijn eigen waarheid, stelt een scene, een personage samen uit diverse observaties en overdenkingen. ALS VERHAAL IS HET ECHTER HONDERD PROCENT WAAR. (Deze reactie spant de kroon: ‘Een heldere stijl, alternerende hoofdstukken, grappig, fantasievol. Minpunt: bij elkaar gelogen.) Nu ja, alle aandacht is welkom. Er bestaat geen slechte publiciteit.

De Israëlische schrijfster Zeruya Shalev (1959) overleefde twaalf jaar geleden ternauwernood een terroristische aanslag op een bus. Dit gegeven heeft ze in haar roman Pijn gebruikt om de moeizaamheid van intermenselijke relaties te laten zien, nadrukkelijk terzijde door het op een personage te projecteren.

Shalev: ‘Juist die verschuiving maakt het interessant, geeft me als schrijver een breed spectrum van mogelijkheden. Journalisten willen je vooral spreken over het autobiografische element in een boek. Dat schijnt tegenwoordig het allerbelangrijkste te zijn. Wanneer ik toegeef dat een aspect in een boek autobiografisch is, gaan ze er doorgaans voetstoots vanuit dat het boek helemaal getekend is naar mijn leven. Een wereldwijd fenomeen, heb ik gemerkt. En in je eigen taalgebied geldt het nog sterker. Daar sta je nog meer in de spotlights. Het is algemeen bekend dat ik ernstig gewond ben geraakt bij die explosie. Men eiste haast dat ik daar non-fictie over zou schrijven, mij politiek zou uitspreken. Een ze-krijgen-ons-niet-klein-boek over mijn herstel.’

‘Ik ben geduldig, wil best keer op keer uitleggen dat ik zo niet werk. De lezer van boeken kan het naar mijn idee niet veel schelen. Zij weten ergens dat het verhaal dat je vertelt waarachtig is, waarachtig moet zijn. De details moeten kloppen, de emoties invoelbaar zijn. Zelfs als ik zoals in dit geval de aanslag gebruik, probeer ik iets nieuws te maken. Ik ben niet geïnteresseerd in het schrijven van dagboeken. De creativiteit schuilt in het koppelen van deze ervaring aan een totaal nieuwe familie, aan personages, aan een vrouw die ik zelf ook moet ontdekken. Ik schrijf meestal over zaken die ik niet heb meegemaakt. Het beroep van schrijver houdt in dat je je kunt inleven in situaties, dat je reacties van mensen onderzoekt. Kortom, het werken met verbeelding. Een schrijver is geslaagd wanneer de materie zo eigen is gemaakt dat het aanvoelt als autobiografisch.’

De discussie rond het ‘in de maling nemen van welwillende journalisten’ met Vogeljongen pruttelde door. Een redacteur van een eerder uitgezonden radioprogramma wilde weten wat er in de roman precies waar is en wat niet. Dat kun je niet verlangen, is ondoenlijk en ontkracht ook nog eens de mystiek. Ik citeer het personage Ben Teister, een schrijver, uit de wat dit thema betreft voorbeeldige roman Vaderval van Peter Drehmanns:

‘En dat in een wereld waarin de mensen tegenwoordig met het schuim op de mond eisen dat alles Echt Gebeurd is. Is dat niet wonderlijk, ja paradoxaal: terwijl onze werkelijkheid almaar virtueler en abstracter wordt, wordt fictie steeds vaker verward met feiten, wordt vrijwel elk boek hardnekkig gelezen als autobiografie.’

De lezer moet het doen met de tekst, met wat deze boven- en onderhuids wil zeggen. Bij een optreden diende een gewezen comapatiënt zich aan. Hij kocht Vogeljongen en stuurde de volgende middag een mail waarin hij zei blij te zijn dat iemand woorden had gevonden voor zijn verhaal. Bestaat er een mooier compliment voor de verbeelding?

Lees verder op pagina 3