Column Annabel Jonk | De liefde, het geheim en de leugen

‘Ik heb vorige week alle brieven die je vader en ik aan elkaar hebben geschreven vernietigd’, zei mijn kwieke moeder van zeventachtig terloops terwijl ze naar de keuken liep. Ik wist niet eens dat die brieven bestonden maar reageerde verontwaardigd: ‘Wat verschrikkelijk jammer, waarom?​' Ze glimlachte als een dartel pubermeisje met ondeugende ogen: ‘Omdat je er niets mee te maken hebt’. Het bestaan en de inhoud van de brieven was hun geheim en dat zou het blijven.

Later realiseerde ik me dat ik een aantal jaren geleden had gevraagd of ze de liefdesbrieven van vroeger bewaard had. Daarop was haar antwoord stellig: ‘Nee, die zijn allemaal verdwenen!’ Een leugen, naar nu blijkt. Dat trof me meer.

In de gesprekken die ik met haar had na het overlijden van mijn vader gaf ze weleens mondjesmaat gedachten prijs waarbij ze zei dat ze het daar nooit met mijn vader over had gehad. Als zij haar geheimen had, dan had mijn vader dat vast en zeker ook. Is het zo dat de liefde altijd iets verborgen houdt en daarmee een beetje liegt? Bestaat liefde deels bij gratie van de ‘white lies’ zoals de Amerikanen dat noemen, leugentjes om bestwil​? Scheppen we in de liefde willens en wetens een mooiere wereld voor elkaar, niet om elkaar te bedotten maar omdat we van elkaar houden? Mijn ouders leefden bijna zestig jaren gelukkig samen en hebben toch een aantal zaken en gedachten niet met elkaar gedeeld. Is liefde het volledig doorgronden van de ander en zijn de producten van die totale transparantie die zwijgende echtparen in restaurants? Uitgepraat, niets meer te vertellen, te delen, want alles is al bekend. Is dat ontroerend of meelijwekkend? Een antwoord heb ik nog niet. Het zijn vragen die het verdienen te sudderen. Een te snel antwoord is zelden het goede, misschien is het zelfs wel een antwoord uit angst.

Angst is een slechte adviseur en geheimen ontstaan uit angst. In ieder geval zijn ze gebaseerd op aannames over wat er zou kunnen gebeuren wanneer het geheim ontsnapt. Dat zijn bijna altijd rampscenario’s. 

Het geheim heeft een andere woordklank dan de leugen. Niet spreken kan geen liegen zijn​,maar op het moment dat er toch gesproken wordt om het geheim te beschermen wordt de leugen geboren. Een geheim, zoals het bestaan van de grote stapel brieven met pikante teksten, kan bestaan. Op het moment dat mijn moeder zegt dat die niet bestaat, tegen mij, haar dochter nota bene, raak ik verontwaardigd en gaat ze blijkbaar een morele grens over.

Filosofen hebben als strijders voor de waarheid vaak hun gedachten laten gaan over de leugen. Kant is tegen elke leugen omdat dat onwaardig is. De oude kerkvader Augustinus was pragmatischer en maakte al onderscheid tussen erge en minder erge leugens. Dat pragmatisme was ongetwijfeld gegrond in het wilde leven dat hij geleid had voordat hij zich op zijn tweeëndertigste bekeerde. Jeremy Bentham zei dat je moest kijken naar de som van het totale geluk. Als iedereen gelukkig blijft bij een leugen is het goed. In die gedachtegang kun je soms dus beter liegen omdat de waarheid meestal meedogenloos is. In de geest van Nietzsche moet je oude beklemmende geheimen niet te veel aandacht geven omdat je bij een overmaat aan verleden ophoudt te bestaan. Je vergeet om door te gaan met leven.

Mooie woorden van de heren, maar ze helpen me niet verder. In Desalnietbemind exploreer ik dit thema. De liefde gedijt niet bij de leugen. De Liefde verdraagt wel dat de ander een nog onbekend stuk in zich draagt dat wellicht op een dag wordt prijsgegeven, maar even wellicht ook niet. Liefde bouwt op het wederzijdse vertrouwen dat dit deel je niet zal schaden vanuit een diep respect voor de ander. Respect, re-spicere, betekent etymologisch ‘telkens opnieuw zien en gezien worden.

In het respect dat ik heb voor mijn moeder zie ik haar opnieuw. Niet alleen nu als oude dame, maar ook in die tijd als het meisje met haar verlangens en geheimen. Ik verdraag dat ze haar geheimen had en de brieven heeft vernietigd. Ze zal me blijven fascineren, ​ook na haar dood,​ misschien wel juist omdat zij een vrouw is wier geheimen niemand ooit volledig zal doorgronden.

Desalnietbemind is verschenen bij Uitgeverij Brandt. Het boek werd onlangs ook besproken in een Hebban Leesclub.

Win!

Na het lezen van deze column benieuwd geworden naar Desalnietbemind? Op Hebban maak je nu kans op een exemplaar. Bekijk het kader rechts naast deze column en doe mee met de winactie.