De vertaler vertelt: Silvia Marijnissen over 'Ik kom van de zee'

Midden in de corona-crisis hoorde ik dat de Taiwanese schrijver Yang Mu op 13 maart j.l. is overleden (niet aan corona). Dat was groot nieuws in Taiwan, want de man was een icoon in eigen land, geliefd om zijn gedichten en essays, maar roem is iets betrekkelijks. Waar ze in Azië niet weten wie 'onze' Gerrit Komrij was, hebben wij in Nederland nooit gehoord van Yang Mu. Ondanks de globalisering wordt Chineestalige literatuur in Nederland maar mondjesmaat vertaald en gepubliceerd. Yang Mu’s veelbekroonde werk is zelfs niet in het Nederlands toegankelijk, al gaat dat in oktober veranderen omdat ik momenteel een omvangrijke selectie van zijn werk vertaal voor uitgeverij Vleugels.

In september had ik Yang Mu nog even kort gesproken in Taipei, toen ik daar dankzij een reisbeurs van het Letterenfonds heen kon voor een congres over hem, ter ere van zijn tachtigste verjaardag (dat wil zeggen, 80 jaar volgens de Chinese telling, die volgens onze opvattingen aangeeft in welk levensjaar iemand zit, hij werd geboren in 1940). Van de ontmoeting die we twintig jaar eerder hadden gehad herinnerde hij zich meer details dan ik. Maar hoewel hij geestelijk nog erg scherp was, was hij toen al enige jaren lichamelijk zwak, sinds een hartoperatie in 2014. Het nieuws van zijn overlijden was dan ook verdrietig, een groot verlies voor Taiwan, maar het was niet onverwacht.

Yang Mu’s werk had ik al jaren geleden leren kennen, tijdens mijn studie Chinees in Leiden. Bewondering had ik er altijd al voor, maar aan het vertalen ervan waagde ik me nauwelijks, want zijn werk is pittig. Het congresbezoek was een goede manier om anderen te horen en te spreken over zijn werk en er zo beter in thuis te raken. Deze maanden zit ik dus middenin zijn poëzie, die me steeds dierbaarder wordt. Veel gedichten raken me met hun beelden, die vaak uit de natuur zijn gegrepen, en laten me nadenken over wat er belangrijk is in het leven. Hoe meer ik lees, hoe meer ik begrijp dat het niet voor niets is dat velen Yang Mu de beste schrijver van Taiwan noemen, een cruciale figuur in de ontwikkeling van de poëzie en literatuur op het eiland én in China. Zijn toon is subtiel, lyrisch en elegant, vol precieze beelden en heldere gedachtegangen, hij is inventief en combineert universele, kosmopolitische thema’s moeiteloos met referenties naar klassieke Chinese óf Westerse poëzie.

Het vroegere werk van Yang Mu, dat hij publiceerde onder de naam Yeh Shan, is hij nog duidelijk veel romantischer dan zijn latere werk waarin maatschappelijke en filosofische, menselijke vraagstukken belangrijker zijn. Dit is een voorbeeld van een gedicht dat hij als achttienjarige schreef:

Vrouw in zwart

Drijvend, heen en weer. Tussen mijn wimpers
Ik sta even buiten, herinner me de branding
De vrouw in zwart is een wolk! Voor de bui losbarst

zal ik het regenlandschap voor mijn raam wegvegen
de schaduw van de oude parasolboom wegvegen
jou wegvegen

In heel zijn werk toont Yang Mu zich duidelijk als een bedachtzaam en een zeer belezen schrijver. Hij heeft behalve zeventien dichtbundels talloze poëtische essays, literaire en sociale kritieken en een toneelstuk geschreven, vertaalde werk van onder meer Yeats en Lorca, richtte met zijn oude lagere schoolvriend Ye Burong de uitgeverij Hongfan op (die een van de vooraanstaandste van het eiland zou worden), schreef vele voorwoorden bij de boeken die ze uitgaven, was redacteur van vele bundels en tijdschriften én werkte als hoogleraar aan universiteiten in Taiwan en in de Verenigde Staten (waar hij zo’n dertig jaar heeft gewoond). Met zijn biculturele achtergrond versmelt hij verschillende werelden: de traditionele en de moderne, de Chinese en de westerse. Behalve Chinese en westerse literatuur en filosofie, zijn natuur en muziek zijn hele leven lang inspiratiebronnen geweest voor zijn beeldspraak en poëtische stijl. Het volgende gedicht, dat Yang Mu schreef naar 'Metamorphosis 2' van Philip Glass, is een mooi voorbeeld daarvan. Zoals wel vaker in zijn gedichten wordt muziek geassocieerd met ‘herinneren’. Het gedicht geeft een interpretatie van Philip Glass’ compositie en is tegelijk een poëtische opvoering van het stuk.

VERHAAL
(naar Philip Glass, Metamorphosis 2)

Mocht het tij onophoudelijk met de snelheid van herinnering
mocht ik in diezelfde geest, mocht het tij ooit
ooit in de dagen en nachten dat we gescheiden zijn
ons verhaal eens in z’n geheel vertellen
een wervelende melodie, een slepende
uiteenzetting, dynamiek van leven en dood
een eindeloze, voortgaande positie

op de immer verkoelende zee
zoals een witte vogel over het kielzog van een boot scheert
diep in de zwakke adem van het seizoen
mocht het tij ooit
en ik in diezelfde geest

Terugkerende, centrale thema’s in Yang Mu’s werk zijn het voortgaan van de tijd, de nietigheid van de mens tegenover de natuur, eenzaamheid, heimwee, leven, dood, oorlog, liefde, identiteit en de koloniale geschiedenis van Taiwan (dat overheerst werd door Portugal, Nederland, Japan en tot slot door de nationalisten uit China). Over dat alles schrijft Yang Mu beschouwend, zoekend naar een waarheid, maar niet oordelend. Zelf schreef hij in het voorwoord 'Poëzie wordt gemaakt voor mensen' bij zijn bundel Iemand: 'Ik geloof niet dat poëzie een directe reactie op sterke prikkels is, het poëtische denken moet ontstaan in een proces van kalme bezinking, het moet langzaam fermenteren en vergt verfijning en polijsting.' Het resultaat is een metafysische poëzie, met universele kwaliteiten die hem toegankelijk en relevant maken voor mensen van verschillende culturele achtergronden.

Wat ik al wel wist maar op het congres ook duidelijk kon zien en horen was dat Yang Mu niet alleen zo geliefd en gerespecteerd was vanwege zijn literaire prestaties, maar ook vanwege zijn onzelfzuchtige persoonlijkheid. Hij was een beminnelijk man, vriendelijk en behulpzaam, doch streng voor zijn studenten, en sinds de jaren tachtig heeft hij vol enthousiasme vele jonge dichters begeleid en aangemoedigd. Het Taiwanese literaire milieu is mede dankzij hem wat het nu is. Ook Ye Mimi bijvoorbeeld, van wie ik vorig jaar de bundel Ik weet niet dat jij niet wist dat ik niet wist voor uitgeverij Vleugels maakte, is één van de dichters die les heeft gehad van Yang Mu. Rond die tijd, we hebben het over 2001, zat hij ook in de jury die haar, een jonkie nog, voor een gedicht de derde prijs toekende van de Central Daily News Literature Award. Voor haar is dat een enorme aanmoediging geweest om verder gaan met het schrijven, en tegelijkertijd zegt die toekenning ook veel over de open blik waarmee Yang Mu rondom zich heen keek en het werk van anderen waardeerde: zijn eigen poëzie en die van Mimi kunnen niet verder uit elkaar liggen.

In 1991, toen hij 51 was, vroeg hij zich in een gedicht af of hij bij het ouder worden met net zoveel nieuwsgierigheid en openheid naar de wereld om zich heen zou kunnen blijven kijken als vroeger toen hij een kind was. Zijn gedichten lezend zie ik de ontwikkeling van zijn schrijven en denk dat hij dat tot het einde toe heeft gedaan.

Zomaar

Zomaar ineens
begin je je zorgen te maken
zittend tussen de dorre cicadenvellen
Verleden, heden, toekomst
Toekomst?
Je haar wordt met elke wasbeurt lichter
je huid doorschijnend van liefde
de piano blijft wat achter
je krijgt door dat de thee koud wordt
Een moment
van verbijstering
In de tuin
worden de chrysanten kleiner. Je sluit je ogen
om ze niet te zien, denkt aan je kindertijd
het verrassende wilde appelrood, pauwenblauw,
perillapaars, pioengeel
het geluid van een schaar en polsen
die tegen houten meubels stoten
En dan denk je: als ik oud ben
zal ik me dan nog zo kunnen openvouwen
als een lap stof op een glanzend oppervlak
in alle pracht ontvouwen en uitspreiden?

Na haar studies Chinees en Literatuurwetenschap was Silvia Marijnissen enkele jaren verbonden aan de vakgroep sinologie van de Universiteit Leiden, waar zij in 2008 promoveerde op een proefschrift over de hedendaagse poëzie van Taiwan. Zij was medeoprichter en redacteur van Het Trage Vuur, tijdschrift voor Chinese literatuur. Sinds 2006 is ze recensent Chinese literatuur voor NRC Handelsblad.

Marijnissens vertalingen uit het Chinees bestrijken een breed spectrum, van klassieke poëzie en proza tot hedendaagse Taiwanese poëzie en proza.

Foto © via Letterenfonds