Wichert ten Have: "Een eer"

Auteur en NIOD-directeur Wichert ten Have ervaart het als een eer om met 1940 - Verwarring en Aanpassing een beeld te mogen geven van een belangrijke periode uit de oorlog- en bezettingstijd. Vooral, zo zegt hij, omdat de ervaringen van de bevolking erin tot uitdrukking komen. Dat in verband met de grote ontwikkelingen. "Het is goed daarbij anno 2015 uit te kunnen gaan van de laatste kennis die het wetenschappelijk onderzoek heeft gebracht en deze voor lezers begrijpelijk te presenteren. Een eer ook om teksten te schrijven bij de unieke, vaak nog maar kort bekende, schitterende foto’s." Hij ziet de meerwaarde in het schilderen van wat de grote gebeurtenissen van oorlog en bezetting betekenden voor noem het de mensen in het land. Zoals gezegd met toepassing van wat recent onderzoek aan het licht bracht.

Kan hij zich voorstellen dat veel mensen de neutraliteitspolitiek die Nederland er in 1940 op na hield als naïef kwalificeren?
"Natuurlijk klinkt dat achteraf gezien als zodanig, gelet op wat we nu weten van het nationaal-socialistische Duitsland en zijn plannen. Aan de andere kant: in de Eerste Wereldoorlog was Nederland buiten schot gebleven. Moest die kans bij voorbaat verloren gaan door het opgeven van de neutraliteit?" Ten Have laat het oordeel aan de lezer over, maar draagt in het boek in ieder geval een ruime hoeveelheid informatie aan die tot nadenken stemt.

Ook na het bombardement op Rotterdam, vier dagen na het binnen vallen van de bezetter, persisteerden intelligentsia en met name politici in een goede afloop van de oorlog. Slechts een enkeling als Koos Vorrink zag het ware gezicht achter het masker. Hoe is dat te verklaren?
"Na de nederlaag in de militaire strijd in de meidagen wilden velen de hoop niet opgeven dat de bezetting, waaraan men zich maar moest aanpassen, een tijdelijke zou zijn. Een zekere opstelling van ‘neutraliteit’ werkte daarin nog steeds door. Het zo normaal mogelijk doorgaan met het leven liet een ‘wishful thinking’ zien: wie weet viel het mee. Sommigen voelden aan dat het nationaal-socialisme weinig ‘normaal’ zou laten." (De auteur schenkt aan het hoe en waarom in het boek veel aandacht – DV)

Het komt zo voor dat het verzet in Nederland pas laat op gang kwam in een vergelijk met andere bezette landen in Europa.
"Niet het verzet op zich. Al na een paar maanden waren er openlijke protesten en begonnen illegale bladen te verschijnen. Niet later dan in andere West-Europese landen. Wel kwam een verzetsbeweging, die bezettingspolitiek actief bestreed, langzaam van de grond, langzamer dan in Frankrijk en België. De hierboven beschreven sfeer in ons land was daar een oorzaak van. Die sfeer was elders minder sterk, onder meer door de ervaringen in de Eerste Wereldoorlog. Verder heersten daar andere bezettingsregimes. Daarbij valt met name te denken aan een militair in plaats van een burgerlijk bestuur. Onder het laatste was de invloed van de SS een stuk groter; dat had nog wat invloed in Nederland en de repressie was effectiever."

Hoe ziet het er uit met betrekking tot de interesse van de doorsneeburger voor de oorlog?
"Een onderzoek naar aanleiding van de herdenking van 4 en 5 mei toonde aan dat de belangstelling licht afneemt, maar nog steeds heel groot is. Dat laatste blijkt op het NIOD uit de vele verzoeken om inlichtingen van nabestaanden en belangstellenden. Ook komt nog steeds nieuw materiaal beschikbaar.”

De reacties tot nu toe?
"Voor zover mij bekend positief, zoals die in de landelijke media. Wel was de focus sterk gericht op het herdenken van het eind van de oorlog in mei 1945. Des te beter dat dit boek verscheen, waardoor mensen kunnen lezen en zien hoe en waarom Nederland in de bezetting terecht kwam en de sfeer een andere was dan aan het eind van de oorlog in 1945."

Wie schrijven de overige vijf delen in de serie?
"In principe wordt elk jaar opnieuw besloten wie de auteur zal zijn. Dat is natuurlijk een zaak voor de redactie (het NIOD) en de uitgever."

Is een aspect van het eerste oorlogsjaar onbelicht gebleven?
"Er zijn uiteraard deelonderwerpen die meer aandacht kunnen krijgen. Zeker geldt dat voor de NSB. De hoofdzaken komen in het boek wel aan de orde."

In de bespreking van 1940 - Verwarring en aanpassing noemde Dick het boek: "Een aansprekend historisch beeldverhaal waarin het eerste oorlogsjaar op populairwetenschappelijke wijze wordt geanalyseerd."