Blogpost:
wereldwoudWendy
Van heldenverhalen naar ecolinguïstiek
Waarom gebeurt de transitie zo traag? Waarom vindt die geen ingang bij anderen? Waarom veranderen mensen niet zo snel?
Een antwoord: we hebben andere soort verhalen nodig. Verhalen zijn reservoirs van waarden en wereldbeelden.
Maar onze westerse cultuur bestaat vooral uit (super)heldenverhalen.
Ik heb gemerkt dat de meeste van de populaire superheldenfilms een nogal neoliberale boodschap hebben. Dat experten met onaardse kracht (bijvoorbeeld Wonderwoman) of veel geld (bijvoorbeeld Batman) alles oplossen. Dat de overheid en burgers niet in staat zijn om de problemen op te lossen. Dat de maatschappij daarom superhelden nodig heeft om de wereld te redden. (Super)heldenverhalen gaan over individualisme, individuaal succes, groei, winst, nemen, over naam maken... en soms ten koste van andere mensen en energievormen. Onze helden zijn Steve Jobs, Elon Musk en Serena Williams.
We moeten afstappen van superheldenverhalen als we echt positieve verandering willen. Het is tijd voor een zorgzaam verhaal waarin wij allemaal — van beleidsmakers tot het publiek — personages zijn. Circulaire economie kan het kader zijn van dit leerverhaal, van dit post-heldenverhaaltijdperk. In die post-heldenverhalen leren jongens en meisjes dat ze aan de visserskoning en gebroken landschappen moeten vragen wat hen verwond heeft, leren ze “minder”, “later” en “nee” zeggen, leren de taal van bomen en eekhoorns ...
In zulke verhalen hebben de personages geen naam. Ze zijn “nemo”. Maar het is moeilijk om in een heldenmaatschappij geen held(in) te willen zijn. Ik zoek constant een balans tussen mijn ego en mijn “eco-thinking”. Zelf promoot en (her)schrijf ik verhalen die allemaal eindigen met een belangrijk personage dat zegt of denkt: 'Ik hoef niets meer.'
Mexico: magisch realisme en telenovella
In februari-maart 2019 deed ik als deel van mijn doctoraat een stage in Mexico deed, waar ik een vriendin ondersteunde bij het maken van een video. Die ging over de verschillende personen in de keten van maïs tot tortilla. We werkten met het idee van verhalen om mensen te informeren zodat ze (opnieuw) gezondere en duurzamere tortilla’s gingen eten. Ook reflecteerden we over de politieke limieten die mensen verhinderen om de meest gezonde en duurzame voeding te consumeren. Toen al speelde ik met het idee om een telenovelle of een fictieboek te schrijven. Magisch realisme. Vol emotie en passie. Waarin een Japanse vrouw een Mexicaanse geliefde naar zijn land volgt en daar in aanraking komt met de culturele identiteit van de tortilla.
Maar… daarna keerde ik terug naar Japan waar ik me weer op het probleem van de leegstaande huizen moest concentreren. Toch bleef het idee van een boek in mijn hoofd hangen. Zou dat niet kunnen met Bold Branders? Wat verlegen pitchte ik het idee aan de anderen. Het zou een soort van coming of age, een bildungs-roman worden waarin het hoofdpersonage — na een buitenlandse job van drie jaar — meer over zichzelf en de circulaire economie te weten komt.En toen werd de magie realiteit. Ze gaven me een kans en ik begon te schrijven. Als schrijfster putte ik inspiratie uit eigen ervaringen en vele gesprekken met circulaire doeners in België, Japan, Thailand, Noorwegen, Zweden en Oostenrijk. Sinds 2016 bestudeer ik de circulaire economie in die landen.
Maar inhoud is niet genoeg. Het verhaal moet niet alleen over circulaire economie gaan, maar ook de taal zelf moet aangepast zijn.
De manier waarop we over dingen, mensen, bomen... spreken en schrijven, herbergt ook een zeker wereldbeeld - dat anderen kan beïnvloeden.
Ecolinguïstiek, wat is dat voor een beest?
Die eerdergenoemde Mexicaanse vriendin van het tortillaproject had me een gratis online cursus ecolinguïstiek van de universiteit van Gloucestershire toegestuurd — zodat we een krachtig verhaal met de juiste impact kunnen schrijven. Ook was ik al jaren bezig met ecopsychologie en storytelling. Ik herkende vele concepten en ideeën. In die cursus ecolinguïstiek werd uitgelegd hoe dominerende verhalen de transitie tegenhielden en zelfs ecologische en sociale crisissen bewerkstelligden. Zoals het antropocentrisme, dat de mens centraal staat en de rest van de natuur en de wereld alleen maar gezien moest worden als nut voor de mens (of zelfs een elite). Of het verhaal van eeuwige economische groei ten voordele van een elite, ten koste van wereldburgers en natuur. Of het idee dat bezit van een wagen, huis en zoveel mogelijk nieuwe spullen een maatstaf van succes is.
Slecht weer bestaat niet
Of het idee dat er iets als slecht of goed weer is. Dat zonnig weer goed en regen slecht weer is. Reclame van vliegtuigmaatschappijen proberen ons ervan te overtuigen om alleen van zonnig weer te houden (en een vlucht te nemen om te ontsnappen aan “somber weer” om te genieten van een zonnige vakantie). Misschien is het omdat Japanners met hun haiku’s over zomerregen, ochtendmist, herfstwind dat ik ook van kou en regen hou. In ieder seizoen kan je schoonheid, vreugde en wijsheid vinden.In reclameborden van de Japanse spoorwegen zie ik dat elk seizoen en alle weersomstandigheden vol charmes worden getoond. Een vriend die nog meer dan ik in de natuur is, vertelde me ooit dat “slecht weer” niet bestaat, maar “alleen slecht aangepaste kledij”.
Onderdrukking van bepaalde verhalen
Mensen hebben soms het idee dat de problemen en crisissen in de wereld een vaste realiteit zijn. Dat dit de manier is waarop de zaken er nu eenmaal voor staan en dat ze er niet veel aan kunnen veranderen. Ze geven het op.Sommige actoren die baat hebben bij de dominerende verhalen van economische groei, antropocentrisme of “goed weer” bewaken die verhalen. Vaak zijn we bewust van de macht van die elite en geven het op. Paulo Freire, bekend voor zijn boek Pedagogie van de Onderdrukten, moedigt aan dat de onderdrukten ook hun verhalen, hun andere perspectief, hun kennis in de wereld verspreiden. Als een soort tegenkracht. Om het verhaal van antropocentrisme te ontkrachten, geef ik bomen, poppen en meubels een ziel door hen terug te laten staren naar ons hoofdpersonage en speel ik met het idee dat ons hoofdpersonage hen hoort. Het doet ons hoofdpersonage anders kijken naar meubels, poppen, bomen, mensen met andere talenten dan zij, … Vandaar de titel van het boek: Als meubels konden spreken…
Wat kan jij doen?
Lees je (klein)kinderen postheroïsche verhalen voor.
Spreek vol bewondering over naamloze personen die bomen, dieren en mensen verzorgen, die vervuilde beken helen, die mensen aan ronde tafels uitnodigt...
Beeld je tijdens een boswandeling eens in: Wat... als bomen konden spreken?
------
Over mezelf: Sinds 2017 ben ik verbonden met Bold Branders, een project van Atopia vzw medegefinancierd door Vlaanderen Circulair. Onze missie is om boeiende kringloopverhalen te delen. De eerste circulaire roman van Vlaanderen is een van de eindproducten. Intussen is het beschikbaar via online winkels, de Groene Waterman in Antwerpen, de MAAKbar in Leuven en een twintigtal Vlaamse bibliotheken.
Intussen is ook haar tweede boek 'de witte droom' uit. Onder de vleugels van de Schrijversacademie werkt ze een aan derde boek 'satoyama', gebaseerd op mystieke natuurervaringen in en ideeën uit de natuurfilosofie van Japan.
---
Sommige delen van deze blog werden al eerder gepubliceerd.
Wendy Wuyts (2019). Als Meubels Konden Spreken, 29 oktober, MO* magazine website, https://www.mo.be/zeronaut/als-meubels-konden-spreken
Lees verder op mijn site
