Een rivier vol Victoriaanse verhalen

Er was eens een rivier die de Theems heette. Hij stroomde niet alleen door zijn bedding, maar ook door de hoofden en harten van de mensen die op zijn oevers woonden en liet daar menig verhaal achter. Zo geschiedde ook aan de bovenloop van de rivier, het stuk tussen zijn bron in Trewsbury Mead en de stad Oxford. In het hart van de Victoriaanse tijd, de jaren ’80 van de 19de eeuw, doken veel van deze verhalen op in herberg de Swan te Radcot, waar ze rond het haardvuur met allure werden verteld en opnieuw verteld. Verhalen vol mysterie en zaken die je niet wetenschappelijk kunt verklaren (of misschien ook wel). Uiteindelijk stroomde zo’n verhaal ook naar de hedendaagse, in Oxford wonende schijfster Diane Setterfield (1964), die er een fraaie roman omheen bouwde. Zij vertelt echter ook het verhaal van het verhaal en hoe het telkens wordt herverteld, steeds weer dat kleine beetje anders.  

Diane Setterfield behaalde een doctorsgraad in Franse literatuur en gaf jarenlang les op scholen. In 2006 verscheen haar debuut Het dertiende verhaal, een gotische roman in de sfeer van de zussen Brontë. Het werd een internationale bestseller en een stemmige Britse televisiefilm volgde. Setterfields tweede roman, Bellman & Black (2013) was beduidend minder succesvol, maar met Once upon a river is ze helemaal terug. De Nederlandse vertaling is van Miebeth van Horn.  

Het verhaal dat de Theems tot ons brengt, begint op de avond van de winterzonnewende. Vaste gasten en bewoners van herberg de Swan worden opgeschrikt door de komst van een gewonde en druipende man die een dode kleuter in zijn armen draagt. De man verliest zijn bewustzijn en de kordate verpleegster Rita wordt erbij gehaald. Zij ziet het meisje wonderbaarlijk genoeg weer tot leven komen en de mensen in de herberg blijven perplex achter. De vraag wat er aan de hand is blijft niet het enige mysterie. Het kind wordt namelijk al snel door wel drie verschillende partijen herkend als een verloren gewaande dochter dan wel zus. Omdat het meisje zelf niet praat en wat wezenloos reageert, leidt de hele situatie tot het nodige getouwtrek. Maar wie is dit kind werkelijk en wat is er precies gebeurd met die andere verloren meisjes?  

Het wordt allemaal onthuld tijdens een fabuleuze finale, waarin tal van zaken nog verrassende wendingen nemen. De rivier blijft in alles een belangrijke rol spelen, bijna als een extra personage. Ondertussen is de manier waarop de zaken tot een besluit komen zo oer Victoriaans, dat het tijdperk nog overduidelijk was geweest als het nergens was genoemd. Treffend is ook hoe wetenschappelijke en bovennatuurlijke verklaringen door elkaar heen blijven lopen, geheel in overeenstemming met de belevingswereld van mensen tegen het einde van de 19de eeuw.  

Ondertussen maken we via verschillende gezichtspunten kennis met een aantal innemende personages, al zijn er, zoals in ieder goed verhaal, ook een paar schurken. Alle karakters worstelen echter met hun eigen problemen en de gebeurtenissen zullen hun levens flink op stelten zetten. Aldus blijft het niet bepaald bij één verhaal. Tal van kleinere verhalen over de mensen en plaatsen rond de rivier worden met het grote verweven.  

Diane Setterfield blijkt zelf ook een geboren vertelster die ergens naast een gezellig knappend haardvuur is gezeten. Op een heerlijk lichte toon pakt ze uit met een roman waar alles inzit van mysterie, avontuur, spanning en drama tot humor en romantiek. Ondertussen laat ze de verschillende plotlijnen uitstekend toewerken naar en samenkomen in de ontknoping. Een opmerkelijke styliste is ze echter (nog) niet. Haar schrijfstijl is daar te functioneel en wijdlopig voor. Ze gebruikt relatief gezien veel woorden om iets te vertellen, wat sommige lezers zullen ervaren als langdradig.  

Gelukkig zal dat uiteindelijk maar een zeer kleine groep betreffen. De meesten zullen zich onbekommerd door deze stroom laten meevoeren. Aan het eind van de dag is Er was eens een rivier toch vooral een aangenaam sprookje, doorspekt met mooie, spookachtige mistflarden.