Puberaal poëtisch gedachtengoed ten tijde van WOII

Renia Spiegel is een pubermeisje dat opgroeit – bij haar grootouders – in Polen tijdens de opkomst van de Tweede Wereldoorlog. Hitler die beetje bij beetje terrein wint, waardoor het Poolse dorp waar ze woont en zijn inwoners zich eerst onder de harde hand van de Russen en daarna onder die van de Duitsers staande moeten zien houden. In haar dagboek schrijft de Joodse Renia over de opkomst van de oorlog en het gemis van haar moeder zonder wie zij op moet groeien. Het dagboek is er onmiskenbaar één van het schoolse leven van een pubermeisje en wordt gevormd door liefde, door jaloezie en onenigheden met haar vriendinnen. Een leven dat begon in vrijheid eindigt te vroeg, door het gedachtengoed van Hitler en zijn strijd tegen de Joden.

De omschrijving doet denken aan het dagboek van Anne Frank, maar is geenszins te vergelijken. Renia heeft een bijna kinderlijke kijk op de wereld – totaal ondersteboven van de liefdesperikelen waar ze doorheen moet. Iets wat soms botst met haar eigen persoon, dat met momenten bijna depressief over komt. Hierdoor is de lezer getuigen van een strijd die eigenlijk iedere puber in zijn leven zou kunnen hebben voeren (al dan niet ten tijde van de oorlog). Tegelijkertijd zorgt de dreiging ervoor dat Renia extra lijkt te worstelen met wie ze is en hoe haar leven er uit ziet.

Renia d’r schrijfstijl is puberaal en ietwat kinderlijk, iets wat je ook mag verwachten van een dagboek. Het zou zijn kracht en geloofwaardigheid verliezen wanneer dit anders werd neergezet. Tegelijkertijd worden de pagina’s betoverd met prachtige poëzie. Poëzie die een volwassenheid uitstraalt die je niet direct zou verwachten als je nadenkt over het werk van een pubermeisje. En net als zo vaak met poëzie is de betekenis hiervan aan interpretatie onderhevig. Deze poëtische aspecten roepen bij mij wel de vraag op of dit boek door iedereen als even waardevol zou worden beschouwd.

‘Dit is van mij’ of ‘De grens loopt hier’ – dat laat mij allemaal koud! De wolken, de vogels en de zon lachen om die grenzen, om mensen, om hun geweren. Zij gaan heen en weer en smokkelen regen, grassprieten en zonnestralen. En het komt bij niemand op om ze te verbannen. Als ze dat zouden proberen, zou de zon in fel lachen uitbarsten, en ze zouden hun ogen moeten dichtknijpen. De zon zou een lange neus trekken en ‘de grens’ oversteken. De wolken, de vogels en de wind zouden volgen. (Renia Spiegel)

De vele pagina’s, soms met slechts enkele zinnen, soms met lappen tekst, soms met poëtische hoogstandjes zijn op zichzelf staand bijzonder door Renia haar verhaal, maar niet door de inhoud op zich. Tegelijkertijd laat ze de lezer ervaren dat een puber in tijden van de Tweede Wereldoorlog ook gewoon een puber bleef, met in haar hoofd die dingen die je van een puber mag verwachten.

Echter zit de kracht van dit boek zonder twijfel in het nawoord en het verhaal van Renia’s zusje. Waar je je als lezer bijna constant bewust bent van het feit dat dit boek gebaseerd is op Renia haar leven, word je door het nawoord wakker geschud. De manier waarop Renia’s dagboeken de oorlog hebben overleefd en uiteindelijk hun weg hebben weten te vinden naar haar nabestaanden is ronduit bijzonder. Dit slot van het boek lijkt voor sommige lezers misschien niet passend, maar was voor mij de kroon op dit boek. De gruwelheden waar Renia en haar vrienden doorheen moesten, de wijze waarop sommigen van hen hun leven na de oorlog hebben weten op te pakken, zijn hartverscheurend en hartverwarmend tegelijk.

Een op zijn zachtst gezegd bijzonder verhaal over leven in oorlogstijd, dat soms niet helemaal duidelijk een doel of richting lijkt te bezitten. Maar ach, Renia schreef vanuit haar hart – en welk puberhart heeft een duidelijk doel of richting voor ogen. Een boek met een bijzonder krachtig en rakend einde, dat laat zien dat ook in barre omstandigheden mensen dromen houden. Dat laat zien dat ondanks alles er altijd mogelijkheden zijn om je eigen dromen waar te maken!