Oost-Europa zoals het ooit was

Van 1933 tot 1934 reisde Patrick Leigh Fermor, destijds een 18-jarige jongen, te voet van Hoek van Holland via Oost-Europa naar Constantinopel. Pas in 1973 begon hij te schrijven over deze opmerkelijke reis. Eerst het boek Een voettocht langs Rijn en Donau en pas in 1986 Tussen wouden en water. Het derde boek, over de laatste etappe van zijn reis, maakte hij nooit af. Hij overleed in 2011 op 96e jarig leeftijd. Met zijn oude notitieboeken en een warrige eerste versie in hun bezit besloten Artemis Cooper, zijn biografe, en Colin Thubron om de trilogie af te schrijven. Het is bijna niet te geloven dat zij hier zo goed in zijn geslaagd.

De kenmerkende schrijfstijl van Fermor is behouden. De manier waarop hij zijn omgeving beschrijft is bijna poëtisch. Van de bewerkte houten deuren van een kerk tot de geuren van een stoofpot of de Bulgaren met hun (in zijn ogen) vreemde Osmaanse kledij. Hij weet altijd de meest bijzondere slaapplekken te vinden, of het nu bij een arme Bulgaarse familie is, een stel monniken in het Rila klooster of een bordeel in Sofia. Humor heeft hij ook, zo is hij zich er in de eerste plaats niet van bewust dat hij zich tussen de prostituees bevind.

Het is alsof je je in het Oost-Europa van Fermor waant. En dit is een ander Oost-Europa dan het hedendaagse. Het is het Oost-Europa dat nog niet door de communisten is overgenomen, maar waar de kleine monarchieën nog heersen. Waar de erfenis van twee Balkanoorlogen en de terugtrekkende Osmanen nog goed te zien is. Het is de stilte voor de storm, Europa zou hierna nooit meer hetzelfde zijn.

Constantinopel vond Fermor uiteindelijk maar niks, hier verbleef hij slechts een paar weken. Hij besloot zijn heil te zoeken in Griekenland. Een land waar hij letterlijk en figuurlijk verliefd op werd. Hij was een spion voor het Griekse verzet op Kreta en bedacht een list om een Duitse bevelhebber te ontvoeren. Niet voor niets wordt gesuggereerd dat James Bond, het beroemde karakter van zijn goede vriend Ian Fleming op hem is gebaseerd. Door een BBC journalist werd Fermor ooit beschreven als een ‘kruising tussen James Bond, Graham Green en Indiana Jones.’

Een onvoltooide reis eindigt met de een aantal passages uit de notities van Fermor zelf. Hier is goed te zien dat tegen de tijd dat Fermor begon te schrijven Oost-Europa een andere wereld was. Dit moet de manier waarop hij zijn boeken schreef hebben beïnvloed. Wellicht beantwoord dit ook de vraag hoe de boeken eruit hadden gezien als Fermor ze meteen had opgeschreven. Dan waren ze minder gekleurd, minder gelaagd en onschuldiger. Door zo lang te wachten zijn de boeken nu doordrenkt van ervaring, geschiedenis en vooral nostalgie. En hierdoor slagen Cooper en Thubron er ook in om te laten zien wie Patrick Leigh Fermor was als persoon.