Hersenschimmen, op de lijn van fictie en non-fictie

Herschenschimmen
Auteur: J. Bernlef
Genre: fictie – roman
Uitgever: Querido
ISBN-nr: 902145816
Verschenen: 1984

Een hartverscheurend verhaal waarbij de protagonist, Maarten Klein, de volledige cyclus van dementie meemaakt in 1 winter. Het begint met vergeetachtigheid maar doorheen het boek zal Maarten zijn attitude veranderen, hij wordt kinderachtiger. Zijn geheugen zal niet meer hetzelfde zijn, soms verteld hij verhalen die nooit gebeurt zijn maar die volgends hem toch waar zijn.

Zoals gezegd treedt de dementie op in minder dan een winter. Maar aangezien we het verhaal zien vanuit het standpunt van Maarten kunnen we hiervan niet zeker zijn. De dimensie van tijd kan anders zijn voor Maarten aangezien hij niet meer weet wat er de vorige dag is gebeurd. Hierdoor zal hij niet echt de tijd kunnen inschatten. Bovendien, is het wel onrealistisch dat iemand op zo’n korte tijd van het eerste naar het laatste stadium dementie overgaat. De schrijver beoogt met dit effect om je de wereld door de ogen van Maarten te laten zien. Later in het boek krijg je steeds meer een kinderlijk perspectief, hierdoor voel je aan dat de dementie erger wordt. Tot slot verdwijnt de zinsstructuur zodat de lezer weer dat het einde van het aftakelingsproces nadert.

Persoonlijk vond ik het een heel aangrijpend boek. Het verhaal is zwaarwichtig, een gezin waar iemand snel dementerend is. Maar wat het boek juist leuk/interessant maakt is dat het traag begint, de protagonist is enkel vergeetachtig, wat hij zich nog herinnert is de waarheid. Maar naar het einde toe kunnen we daar niet meer zeker van zijn, dit weten we van een quote van zijn vrouw Vera:” Soms praat hij over dingen die nooit gebeurd zijn.” Hierdoor weten we dat de herinneringen van Maarten vanaf dat moment niet meer betrouwbaar zijn. Hierdoor wordt de lezer ook op het foute been gezet. Eveneens is de manier waarop de aftakeling geschreven wordt, zeer goed. Het begint met een goede zinsbouw, deze zinsbouw wordt geleidelijk aan meer “kinderachtig” tot aan het einde van het boek wanneer Maarten geen zinnen meer kan maken. De schrijver schrijft ook de reacties van de medepersonages. Je stelt vast dat Vera steeds minder geduld krijgt met Maarten, op een gegeven moment durft ze hem niet meer alleen thuis te laten en zal ze een verpleegster in huis halen. Totdat de maat vol is en ze Maarten naar de psychiatrie moet sturen. De reactie van Maarten is dan ook het meest hartverscheurendste deel van het boek, het laat zien dat Maarten, alhoewel hij Vera niet altijd meer herkent, hij nog steeds om haar geeft.

Al bij al vond ik het een goed boek, het boek is vlot leesbaar waardoor ook mensen die minder graag lezen nog steeds genot kunnen halen uit het verhaal.