Literaire horror

De Amerikaanse bioloog Neil Canterbury promoveerde ooit op de vernieuwende theorie dat virussen verantwoordelijk zijn voor het vermogen van hersenen om herinneringen op te slaan. Hij is vele jaren later spreker op congressen – in die tijd is hij met zijn wetenschappelijke ontwikkeling niet veel verder gekomen dan herhalen wat hij ooit geformuleerd heeft, er zit geen ontwikkeling meer in zijn werk. Tot hij tijdens een congres in de heilige Indiase stad Varanasi aan de heilige rivier Ganges ontdekt dat een Indiase collega met zijn suggesties verder is gegaan. Het schokt hem en het inspireert hem, het is het begin van een zoektocht.
Osinga vertelt naast het hedendaagse verhaal over Neil een parallel verhaal van een klassieke dichter in oude mystieke wijsheden. De eeuwenoude traditie en modern wetenschappelijk onderzoek ontmoeten elkaar. De bioloog gaat op zoek naar kennis kopje onder in de mystiek, geeft alle ethiek en rationaliteit op en waar de verhaallijnen elkaar ontmoeten vindt hij uiteindelijk wat hij zocht – al vindt hij iets anders dan hij zelf dacht dat hij zocht.

Het is een goed verteld verhaal, de schrijver is erudiet en boeit de lezer vanaf het begin in een vertelling waarvan duidelijk is dat het niet goed kan eindigen. De spanning bouwt zich rustig op en de flash-backs van het parallelle verhaal functioneren uitstekend.
In de loop van het boek wordt het mystieke aandeel in de vertelling steeds groter. De link naar wetenschap komt in de afrondende fase wel even terug. De manier waarop virussen herinneringen vastleggen, is in het kader van een sf-boek best heel leuk. Het laatste hoofdstuk is de afwikkeling van de verschillende verhaallijnen. Het inhoudelijk hoogtepunt van het boek is dan al voorbij, dat is de catastrofe die de hoofdpersoon meemaakt in de kring van mystici. Of misschien moet je zeggen: de ondergang waarvoor Neil kiest in de arrogantie dat je keuzes kunt maken zonder consequenties, de onderzoeker die handelt alsof alles is toegestaan zolang je jezelf maar kunt wijsmaken dat het een kleine stapje is op weg naar een hoger doel.
De kannibalistische mystiek waarin de hoofdpersoon verzeild raakt wordt zeer uitgebreid en gedetailleerd beschreven.

Ik heb me afgevraagd of de schrijver bedoelt een westerse interpretatie van reïncarnatie te geven, een verhaal waarin oosterse mystiek een semiwetenschappelijk jasje krijgt en daarmee voor westerse mensen een beetje meer toegankelijk wordt. Bewust? Als teken van de tijdsgeest? Als spielerei? Of zoek ik te veel achter het thema en is het gewoon tijdverdrijf en escapisme?
Ik heb me afgevraagd of de schrijver een ethiek van kannibalisme ontwikkelt, een vorm van evolutionaire rechtvaardiging. Of is het gewoon leuk shockerend, spraakmakend en daarmee verkoopbevorderend, horror om de horror met literaire rechtvaardiging?

Natuurlijk is dit fictie - en: 'je moet in fictie geen standpunten of morele doelstellingen inlezen'. Maar volgens mij is dat te makkelijk. Volgens mij heeft juist fictie wél veel invloed op het voelen en denken van mensen. Volgens mij leidt dat wel degelijk tot verantwoordelijkheid voor auteurs.
Tussendoor: natuurlijk is dit geen oproep tot censuur oid, de vrijheid van meningsuiting zou ik geen moment ter discussie willen stellen. Schrijf wat u wilt schrijven, lees wat u wilt lezen - maar denk af en toe wel na. Ik denk hier even na over de invloed van fictie op onze maatschappij en of dit tot verantwoordelijkheid leidt. Ik realiseer me dat dit minstens veel over mij zegt – ook dat is prima.

Ik ben geen liefhebber van horror - ik houd niet van zombies en vampieren en weerwolven of andere op angst en heftige prikkeling gerichte verhalen. Ik denk hierbij vooral aan de 'harde' horror, met uitgebreid beschreven martelingen, gruwelijke vormen van doden en geestelijke mishandeling, agressieve en zwaar beschadigende relaties, en zoals in dit boek kannibalisme.
In puberboeken vind ik angstopwekkende scenes begrijpelijk: ze zijn een onderdeel van de zoektocht van kinderen naar grenzen en het experimenteren met het overschrijden ervan. In sprookjes en soms boeken voor volwassenen is het functioneel bij het bevragen van de maatschappelijke ontwikkelingen, bij cultuurkritiek, bij bewustwording van onbewuste angsten en vooroordelen. Dat snap ik allemaal.
Bij veel horror (boeken en films) voor volwassenen vraag ik me vaak af wat de functie is – behalve 'gewoon vermaak, een beetje escapisme, niets anders dan ontspanning en leuk tijdverdrijf'. Ik denk dat het vooral iets zegt over afstomping en prikkelverslaving, dat horror vooral collectieve fascinatie met het ongezonde is. Ik vermoed dat het meer een teken is van decadentie en morele neergang dan bijdraagt aan een gezonde samenleving (moeah, als ik dat zo teruglees, dan ben ik wel ouderwets en moralistisch - maar het zij zo).

Hoewel ik dit boek kan waarderen om de kwaliteit en eruditie van de vertelling, de structuur en de goede spanningsopbouw en het prachtige taalgebruik, vind ik het in de uitwerking van de thematiek decadent. Ik kan het daarom echt niet waarderen – voor mij is het 1 ster. Maar als u van kannibalisme houdt in een literair verhaal: ga uw gang.