Een mooi boek. Met science fiction.

De uitgever en de door hem aangehaalde citaten op de uitgeverssite zijn juichend over het nieuwe boek van Auke Hulst. De uitgever noemt het een 'robotverhaal´. Dat trok me, want hier hebben we een ingrijpende maatschappelijke ontwikkeling: de invloed van kunstmatige intelligentie op onze wereld, de rol van arbeid, de verandering van processen, de invloed op ons denken: de invloed is alomvattend, de impact wordt duizelingwekkend. Het nadenken erover is voor mij intrigerend.
Een geciteerde recensent noemde het boek 'Science Fiction van hoog niveau'. Ik ben liefhebber van science fiction, een literaire aanpak zou volgens mij heel geschikt moeten zijn om goed met SF aan de slag te gaan: het draait niet om technologie, maar om de interactie tussen ontwikkelingen en mensen.

De structuur van het boek is intrigerend.
De ik-figuur van het boek (ik noem het maar het 'buitenboek') is schrijver van een boek dat integraal in de roman is opgenomen als het 'binnenboek'. Het binnenboek en het buitenboek kennen beide sf-thema's.
De wereld van het buitenboek is toekomstig. Op basis van de verhaallijn moet het spelen een paar decennia na vandaag. Een paar van de huidige ontwikkelingen zijn doorgetrokken: Groningen is na doorgaande aardbevingen ontruimd, met 'De Partij' worden politieke ontwikkelingen gesuggereerd - explicitering ontbreekt maar is voor het verhaal ook niet nodig -, er zijn technologische snufjes. Misschien om er niet te veel aandacht aan te hoeven geven, misschien om niet te veel vervreemding te creëren - hoe dan ook: de schrijver heeft ervoor gekozen het decor in essentie de wereld van 2020 te laten zijn. De toekomstdingetjes zijn zelfstandige facetten en leiden niet tot een coherente toekomstwereld. Voor het verhaal is dat niet essentieel.
In het buitenboek speelt het robot-meisje Scottie een rol. De ik-figuur van het buitenboek is de eerste helft volledig met zich bezig. Gebeurtenissen zijn er weinig, dialogen zijn schaars, het is een doorlopende interne monoloog. Scottie is aangever voor zelfreflecties, het centrale ingrediënt is introspectie. Was dit deel te schrijven als de auteur een nieuwe kitten had aangeschaft in plaats van een robot-meisje? Ik kan me dat best voorstellen.
In de tweede helft van het buitenboek verandert dit. Het lijkt wel of Scottie dan pas echt wordt. Er ontstaat interactie, de ik raakt geïnteresseerd - gebeurtenissen dwingen hem daar ook toe. Het robot-zijn van de vervangende dochter wordt een thema waarover de schrijver betekenisvolle overwegingen heeft. Het verhaal krijgt door meer gebeurtenissen snelheid, er is (iets) minder aandacht voor het innerlijk van de ik en het boek wordt aantrekkelijker om te lezen. De ik blijft erg actief om zijn eigen gedachtewereld aan ons mee te delen. Ik moet ook eens iets citeren, dus zoals Scottie tegen hem zegt: 'Het is niet dat je meer zegt als je meer zegt. Het is andersom: dat je meer níet zegt als je meer zegt.´

De hoofdpersoon Kaj van het binnenboek is eveneens science fiction-schrijver. Over de inhoud van zijn boek wordt ook gemeld dat het autobiografisch is. Dit verbindt het binnenboek met het buitenboek: autobio binnen autobio binnen autobio - het Droste-autobio-effect is intrigerend.
Het binnenboek speelt in onze tijd en heeft dus geen technologische snufjes. Het eerste stuk ervan wordt onverwacht en deus-ex-machina afgesloten met volledig afgeronde tijdreistechnologie. De vanzelfsprekende tijdparadox wordt niet opgelost maar gewoon genegeerd en dat leidt in het verdere binnenboek tot een onoplosbare en vermakelijke Gordiaanse knoop.

Ik vond het een goed boek.
De schrijver is een goed verteller. Hij is goed te volgen in het ontleden van gevoelens, hij onderzoekt motieven compromisloos en reflecteert daar indringend op. Hij maakt mooie observaties en schrijft geloofwaardige en inspirerende dialogen.
Of het Goede Literatuur is, kan ik niet beoordelen, dat is niet mijn competentie. Ik herken (voor mij pretentieus aandoende) citaten met literatuurverwijzingen, de af en toe hoogdravende woordkeus, het eindeloze geëmmer over 'ik' wat naar mijn idee wel correspondeert met de tijdgeest. Ik ben zelf als lezer met die elementen niet erg blij maar het zou best kunnen dat het bijdraagt aan wat een boek Literatuur maakt – de deskundige recensenten zijn juichend en ik wil het op hun gezag graag aannemen.
Is het een goed boek? Ik kan me alleen afvragen of ík het zelf een goed boek vind en het antwoord daarop is: ja, eigenlijk wel. Het boek heeft een boeiende opbouw, het wordt goed verteld. Er zijn mooie constateringen, inspirerende overwegingen, uitdagende reflecties. Dat de hoofdpersoon ongeremd met zichzelf bezig is, is onderdeel van de opzet van het verhaal en moet dus verdragen worden (dat viel me overigens niet altijd mee). Dat het verhaal door al die eindeloze zelfreflecties vaak langdradig wordt, moet vergeven worden. Toen ik dat allebei had opgebracht, heb ik van het boek genoten.

Is het goede science fiction?
De wereld van het buitenboek is 'ons' 2022 met wat passerende technologisch incidentjes, pas in de laatste hoofdstukken wordt het gevoel daarover anders – komt dit doordat pas dan het verhaal zich actiever gaat bezighouden met iets anders dan het ik van de hoofdpersoon?
Is het een robotverhaal? Ja, Scottie is een robot, maar maakt dat het een robot-verhaal?. Pas aan het einde wordt het robot-zijn van Scottie iets relevanter – komt dit doordat de ik zich meer voor haar gaat interesseren? Voor een robot-verhaal vind ik het boek op dit punt eigenlijk verrassend oppervlakkig. Noch de ontwikkeling van de robot zelf noch de impact van het robot-zijn op de ik komen voor mij scherp uit de verf. De maatschappelijke impact van robots ligt ver buiten beeld en dat is logisch: het boek gaat niet over de maatschappij maar over de ik.
Het thema van tijdreizen in het binnenboek is leuk, functioneel binnen het verhaal: leren we van herhalen, wissen we vorige pogingen uit, kunnen we doorgaan totdat we tevreden zijn (en worden we dat ooit), hoe verdwalen we in de mogelijkheden?
Al met al: de kwaliteit van het science fiction-element is wisselend. Aangezien sf voor het verhaal alleen maar een stukje van het decor is, valt voor mij de slotevaluatie van het boek als geheel zeker positief uit. Als 'Science Fiction-boek' is voor mij de sf te oppervlakkig uitgewerkt.

Ik beveel het boek aan iedereen aan. Als je science fiction wilt lezen, moet je er rekening mee houden dat je eerst een stuk moet verdragen en vergeven. Daarna is er voldoende te vinden om het lezen aangenaam te maken.