De charme van het absurde

1000 verhalen
Frank Roger is een productief schrijver. Sinds de jaren ’70 publiceert hij korte verhalen in het brede fantastische genre, van science fiction tot magisch realisme tot horror. Inmiddels staat de teller op ruim 1000 (!) verhalen, er zijn publicaties in meer dan 40 (!) talen. Op de site ‘Fandata.nl’ wordt verwezen naar een lange lijst van zijn gepubliceerde verhalen in het Nederlands taalgebied, deze bundel ‘Spoorloos’ ontbreekt daar (nog).
In de bundel ‘Spoorloos’ verzamelt Roger 30 korte verhalen – we mogen veronderstellen dat die volgens hemzelf een goed beeld geven van zijn oeuvre, op de flaptekst wordt vermeld: ‘De combinatie van het brede thematische palet en de zeer specifieke eigen tekst van de geboren verteller staan garant voor een prettige, gediversifieerde leeservaring’.

Rustige verteller
Roger is een uitstekend verteller met een eigen en herkenbare stijl. Op de flaptekst worden als kenmerken genoemd zakelijk, ‘droog’, surrealistisch.
Zakelijke is het ontegenzeggelijk. Er zijn niet veel momenten waarop Roger lyrisch wordt. Wanneer hij beeldende taal gebruikt, is die functioneel. Sfeertekeningen zijn er wanneer die nodig zijn voor wat het verhaal wil communiceren. De kwalificatie ‘droog’ vind ik echter niet terecht, ik zou Roger eerder als ‘afstandelijk’ omschrijven. De auteur is waarnemer en veelal zijn de hoofdpersonen dat ook. Ze observeren – jazeker, gebeurtenissen hebben invloed op hen maar heel vaak geldt dat omgekeerd nauwelijks. De wereld gaat haar eigen gang, en de hoofdpersoon… Soms slachtoffer, soms vol verbazing toekijkend. Altijd verteller, zelden actor.
Waar korte verhalen gewoonlijk streven naar scherpe formuleringen (‘elk woord moet raak zijn’), daar kiest Roger juist voor de andere weg: een extra zin die hetzelfde nog eens van een andere kant beschrijft, een nieuw synoniem om een puntje nog eens te benadrukken. Waar korte verhalen vaak draaien om een punchline of een verrassend oplossing, daar schrijft Roger vooral verhalen die rustig voortkabbelen op basis van een absurd idee. Op het moment dat je verwacht dat de oplossing komt… maar daarover later.
Roger is een bekwaam verteller – de meeste verhalen trekken je langzaam maar zeker mee in hun premissen, de omgeving wordt bekend en acceptabel, net als de hoofdpersonen wordt het de ruimte waarin je leeft. Het vermogen je mee te nemen, is het kenmerk van goede vertellers.

Surrealisme?
Een ander aspect waarin Roger zijn eigen lijn volgt, is in de manier waarop hij zijn verhalen afrondt. Meermalen had ik het gevoel ‘en nu komt er iets dat alle onbegrijpelijkheden verklaart’ of ‘nu gebeurt er opeens iets’ en dan kwam er niets meer. Roger is voor mij de ster als het aankomt op vragen open laten, het inzetten van non-actie als oplossende activiteit. Door zelfs geen aanzet te geven tot oplossing of betekenis, blijft de lezer achter met een doordringend gevoel van het absurde.
Mijn aanvankelijke gevoel dat Roger een maniertje heeft ontwikkeld om absurditeit tot een handelsmerk te maken, ben ik al lezend kwijtgeraakt: het is té structureel en tegelijk té overtuigend. Of je het ‘magisch-realisme’ of ‘surrealisme’ of ‘fantastiek’ of ‘horror’ noemt is niet essentieel, bij Roger draait het om de onkenbaarheid van betekenis.
‘Misschien bestaat er ergens een verklaring,’ zegt hij, ‘maar ik vertel hem niet.’ De boodschap is dat niemand weet wat er écht speelt. Stijl en inhoud zijn daarbij consistent: we moeten ons maar beperken tot waarnemen want begrijpen is ons niet gegeven.

Drijfzand
Ik wil het verhaal ‘Drijfzand’ als illustratie gebruiken. In dit verhaal ontdekt de hoofdpersoon dat verschillende exemplaren van dezelfde druk van een boek tekstueel verschillen. Samen met de hoofdpersoon wordt de lezer langzaam meegetrokken in het raadsel – hoe meer exemplaren er worden vergeleken, hoe meer en ingrijpender de discrepanties. Pagina na pagina vindt de hoofdpersoon meer exemplaren en raakt hij meer geobsedeerd. Hoe kunnen die verschillen zijn ontstaan, wat is hun bedoeling? Het is een fantastisch thema, ik werd meegezogen, mijn nieuwsgierigheid naar het hoe en waarom werd door Roger effectief gevoed. Mooi geschreven!
Eerlijk gezegd: als het een verhaal van mij was geweest, zou er een slotalinea zijn gevolgd waarin de lezer ineens een denkbocht moet maken en er een verrassende blik achter de schermen wordt gegeven (overigens: ik heb geen idee hoe dat zou moeten). Maar ik ben duidelijk Frank Roger niet – ik heb dit thema niet verzonnen (helaas!), ik heb het verhaal niet geschreven en de afronding… Wel, u mag raden hoe Roger dit verhaal afrondt.
Of beter nog: lees het verhaal zelf, het staat in de warm aanbevolen bundel ‘Spoorloos, en andere verhalen’. Maar pas op: absurdisme is besmettelijk. Gevaar voor drijfzand!