Lezersrecensie
Gedateerde satirische roman over stompzinnige regels in het leger
“Catch-22” is de debuutroman van de Amerikaanse auteur Joseph Heller (1923 – 1999). Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Heller gestationeerd op Corsicia als piloot bij de Amerikaanse strijdkrachten. Van zijn ervaringen als oorlogspiloot en zijn naoorlogse ervaring als journalist, copywriter, marketeer en docent creatief schrijven maakte hij gebruik bij het schrijven van “Catch-22”. Zo speelt de roman zich af op een Amerikaanse luchtmachtbasis op het Italiaanse eiland Pianosa (tussen Corsica en de Italiaanse oostkust niet ver van Elba) tussen 1942 en 1944 en vliegt het hoofdpersonage Yossarian als bommengooier op een B-52 missies boven Italië en zuid Frankrijk. De tekst is prettig en vlot leesbaar geschreven en in het verhaal worden situaties vanuit verschillende perspectieven belicht al blijft er een centrale verteller. Deze (bijna) journalistieke vertelstijl creëert een afstand tussen lezer en de personages en hun gedachten, gevoelens en belevenissen in het boek.
“Catch-22” is een satirische kritiek op de bureaucratische wijze waarop het leger is georganiseerd wat zorgt dat baantjesjagers, strebers, fraudeurs en oplichters het voor het zeggen hebben en de militaire doelstellingen op het tweede plan komen. Bovendien leidt zo’n bureaucratie tot absurde, maar logisch consistente regels; de befaamde Catch-22s. Heller en de personages in “Catch-22 “ zijn niet zozeer tegen de oorlog of anti-Amerikaans, zij zijn hun eigen rol in de absurditeit die oorlog is meer dan beu.
Heller probeert het bureaucratische van het leger en de absurditeit van oorlog op satirische wijze aan te kaarten. Helaas herhaalt Heller te vaak dezelfde grotesken, gelijksoortige (woord) grappen en vrijwel identieke gebeurtenissen, waardoor het op enig moment vervelend en saai wordt. De afstandelijke (bijna) journalistieke stijl van Heller, die niet gekenmerkt wordt door ‘show don’t tell’ draagt er ook aan bij dat “Catch-22” na een tijd gaat vervelen en saai wordt. Het afstandelijke vertellen, dat doet Heller goed, leest het lekker weg, maar leidt er ook toe dat het als lezer lastig is om je in te leven in het wel en wee van de personages in de roman.
Dat het hoofdpersonage Yossarin na het vliegen van het verplicht aantal missies, het beu is en terug naar huis wil is begrijpelijk. Dat hij langzamerhand ‘gek’ wordt, we zouden dat tegenwoordig PTSS noemen, van het aantal collega’s die hij ziet sterven en van het getreiter waardoor hij steeds meer missies moet vliegen om naar huis te mogen ligt voor de hand. Yossarin wil niet doodgaan en wil dus stoppen met het vliegen van missies. Een rationele redenering, maar doordat hij een rationele redenering maakt is hij niet ‘gek’, kan hij niet ‘gek’ verklaard worden door de dienstdoend psychiater Major Sanderson, waardoor Yossarin niet terug naar huis kan en hij als ‘normaal’ rationeel individu missies moet blijven vliegen. Catch-22!
Heller heeft tussen 1953 en 1960 vrijwel dagelijks gewerkt aan “Catch-22”. Hierdoor is de roman uiteindelijk een stuk dikker geworden dan oorspronkelijk de bedoeling was. In plaats van het schrappen van de (te) vele herhalingen zijn die er juist ingekomen. Dat de kracht van reclame herhaling is, is de wijsheid van een marketingdeskundige, en misschien werkt(e) het wel bij lezers van “Catch-22” in de jaren zestig, maar bij deze lezer in 2021 werkt het niet (meer).
“Catch-22” is een satirische kritiek op de bureaucratische wijze waarop het leger is georganiseerd wat zorgt dat baantjesjagers, strebers, fraudeurs en oplichters het voor het zeggen hebben en de militaire doelstellingen op het tweede plan komen. Bovendien leidt zo’n bureaucratie tot absurde, maar logisch consistente regels; de befaamde Catch-22s. Heller en de personages in “Catch-22 “ zijn niet zozeer tegen de oorlog of anti-Amerikaans, zij zijn hun eigen rol in de absurditeit die oorlog is meer dan beu.
Heller probeert het bureaucratische van het leger en de absurditeit van oorlog op satirische wijze aan te kaarten. Helaas herhaalt Heller te vaak dezelfde grotesken, gelijksoortige (woord) grappen en vrijwel identieke gebeurtenissen, waardoor het op enig moment vervelend en saai wordt. De afstandelijke (bijna) journalistieke stijl van Heller, die niet gekenmerkt wordt door ‘show don’t tell’ draagt er ook aan bij dat “Catch-22” na een tijd gaat vervelen en saai wordt. Het afstandelijke vertellen, dat doet Heller goed, leest het lekker weg, maar leidt er ook toe dat het als lezer lastig is om je in te leven in het wel en wee van de personages in de roman.
Dat het hoofdpersonage Yossarin na het vliegen van het verplicht aantal missies, het beu is en terug naar huis wil is begrijpelijk. Dat hij langzamerhand ‘gek’ wordt, we zouden dat tegenwoordig PTSS noemen, van het aantal collega’s die hij ziet sterven en van het getreiter waardoor hij steeds meer missies moet vliegen om naar huis te mogen ligt voor de hand. Yossarin wil niet doodgaan en wil dus stoppen met het vliegen van missies. Een rationele redenering, maar doordat hij een rationele redenering maakt is hij niet ‘gek’, kan hij niet ‘gek’ verklaard worden door de dienstdoend psychiater Major Sanderson, waardoor Yossarin niet terug naar huis kan en hij als ‘normaal’ rationeel individu missies moet blijven vliegen. Catch-22!
Heller heeft tussen 1953 en 1960 vrijwel dagelijks gewerkt aan “Catch-22”. Hierdoor is de roman uiteindelijk een stuk dikker geworden dan oorspronkelijk de bedoeling was. In plaats van het schrappen van de (te) vele herhalingen zijn die er juist ingekomen. Dat de kracht van reclame herhaling is, is de wijsheid van een marketingdeskundige, en misschien werkt(e) het wel bij lezers van “Catch-22” in de jaren zestig, maar bij deze lezer in 2021 werkt het niet (meer).
2
Reageer op deze recensie
