Lezersrecensie
Een overweldigend leesavontuur
De autobiografische roman “Het land van herkomst” (1936) van E. du Perron (1899 – 1940) is al vanaf de eerste keer dat ik het las eind jaren tachtig van de vorige eeuw in mijn examenjaar op de middelbare school één van mijn favoriete romans. Nu na derde lezing, en de eerste keer schrijven van een recensie over “Het land van herkomst”, is daar nog niets aan veranderd. Deze roman wordt bij elke herlezing alleen maar beter. Verwacht van mij dan ook geen (halfslachtige) poging tot een neutrale recensie. Dit is een persoonlijk verslag van een herhaald leesavontuur.
Bij eerste lezing als 18-jarige had ik al heel snel door dat “Het land van herkomst” totaal anders was dan hetgeen ik tot dan toe had gelezen aan literatuur. Ducroo, het alter-ego van Du Perron in “Land van Herkomst”, stelt zichzelf en daarmee de lezer fundamentele existentiële vragen. Een goed voorbeeld hiervan is de vraag: In hoeverre is het jongetje Ducroo dat opgroeit in Nederlands-Indië nog dezelfde als de volwassen Ducroo die in Europa woont? Het waren niet zozeer vragen als deze waardoor “Het land van herkomst” voor mij een ‘pageturner’ was. Wat ik toen bij het lezen van literatuur nog niet gewend was, is het gegeven dat Ducroo/Du Perron op bijna geen een van deze fundamentele vragen een (bevredigend) antwoord heeft. Deze onzekerheid, of is het onwetendheid, die bovendien nog eens geschreven is in een gefragmenteerde stijl, was voor mij DE leeservaring van mijn jeugd.
Mijn tweede lezing van “Het land van herkomst” was medio jaren negentig. In de tussentijd had ik mijn studie filosofie afgerond en ook veel meer literaire leeservaring opgedaan. Andre Gidé, André Malraux, Stendhal, Menno ter Braak en andere schrijvers die Du Perron hebben beïnvloed had ik gelezen, voordat ik voor een tweede keer aan “Het land van herkomst” begon. Het werd bij tweede lezing mij veel duidelijker wat Du Perron probeerde te doen; een zo goed als mogelijk oprechte autobiografie schrijven in het besef dat een neutrale autobiografie onmogelijk is. Hoe Du Perron omgaat met de (on)mogelijkheden van oprecht en eerlijk zijn ten opzichte van zichzelf en mensen in zijn omgeving. De gelaagdheid en gecompliceerdheid van “Het land van herkomst” werd mij bij tweede lezing langzaam maar zeker duidelijker.
En dan onlangs (februari 2024) mijn derde lezing van “Het land van herkomst”. Toch spannend zo’n derde herlezing van mijn favoriete Nederlandstalige roman. Vind ik het bijna dertig jaar later nog steeds zo goed als toen, of zijn de herinneringen aan het lezen van “Het land van herkomst” die langzaam vervagen waardoor, ik net als het hoofdpersonage Ducroo in de roman, niet meer precies weet waarom ik de roman zo goed vind en mijn geheugen, gedachten een loopje met mij hebben genomen. In tegendeel, doordat ik grotendeels wist wat mij te wachten stond bij het (her)lezen van “Het land van herkomst” had ik geen enkele moeite om te wennen aan het gefragmenteerde, het zoekende en de existentiële twijfel bij zowel schrijver Du Perron als hoofdpersonage Ducroo. Ook bij derde lezing was het weer een indringend en uitdagend leesavontuur. Op momenten een dubbelavontuur; wanneer volwassen Ducroo zichzelf vergelijkt met de jonge Ducroo en herinneringen oproept aan zijn jonge jaren, probeerde ik parallel hieraan mijn eigen jeugdige herinneringen aan mijn eerste lezing van “Het land van herkomst” op te roepen. Waarom vond ik dit als 18-jarige zo’n overweldigende roman en wat vind ik daar als 55-jarige van?
“Het land van herkomst” is voor wie zich er voor openstelt een leesavontuur, omdat Du Perron/Ducroo de vragen waar hij mee worstelt, ook die vragen maakt waar je als lezer mee gaat stoeien. Je moet maar net zin hebben in zo’n leesavontuur. Ook als je geen zin hebt in een dergelijk leesavontuur is het nog altijd de moeite waard om “Het land van herkomst” te lezen, want het is en blijft ook nog eens een goede roman die inzicht geeft hoe het was om als Hollandse jongen op te groeien in Nederlands-Indië in de eerste helft van de twintigste eeuw.
Bij eerste lezing als 18-jarige had ik al heel snel door dat “Het land van herkomst” totaal anders was dan hetgeen ik tot dan toe had gelezen aan literatuur. Ducroo, het alter-ego van Du Perron in “Land van Herkomst”, stelt zichzelf en daarmee de lezer fundamentele existentiële vragen. Een goed voorbeeld hiervan is de vraag: In hoeverre is het jongetje Ducroo dat opgroeit in Nederlands-Indië nog dezelfde als de volwassen Ducroo die in Europa woont? Het waren niet zozeer vragen als deze waardoor “Het land van herkomst” voor mij een ‘pageturner’ was. Wat ik toen bij het lezen van literatuur nog niet gewend was, is het gegeven dat Ducroo/Du Perron op bijna geen een van deze fundamentele vragen een (bevredigend) antwoord heeft. Deze onzekerheid, of is het onwetendheid, die bovendien nog eens geschreven is in een gefragmenteerde stijl, was voor mij DE leeservaring van mijn jeugd.
Mijn tweede lezing van “Het land van herkomst” was medio jaren negentig. In de tussentijd had ik mijn studie filosofie afgerond en ook veel meer literaire leeservaring opgedaan. Andre Gidé, André Malraux, Stendhal, Menno ter Braak en andere schrijvers die Du Perron hebben beïnvloed had ik gelezen, voordat ik voor een tweede keer aan “Het land van herkomst” begon. Het werd bij tweede lezing mij veel duidelijker wat Du Perron probeerde te doen; een zo goed als mogelijk oprechte autobiografie schrijven in het besef dat een neutrale autobiografie onmogelijk is. Hoe Du Perron omgaat met de (on)mogelijkheden van oprecht en eerlijk zijn ten opzichte van zichzelf en mensen in zijn omgeving. De gelaagdheid en gecompliceerdheid van “Het land van herkomst” werd mij bij tweede lezing langzaam maar zeker duidelijker.
En dan onlangs (februari 2024) mijn derde lezing van “Het land van herkomst”. Toch spannend zo’n derde herlezing van mijn favoriete Nederlandstalige roman. Vind ik het bijna dertig jaar later nog steeds zo goed als toen, of zijn de herinneringen aan het lezen van “Het land van herkomst” die langzaam vervagen waardoor, ik net als het hoofdpersonage Ducroo in de roman, niet meer precies weet waarom ik de roman zo goed vind en mijn geheugen, gedachten een loopje met mij hebben genomen. In tegendeel, doordat ik grotendeels wist wat mij te wachten stond bij het (her)lezen van “Het land van herkomst” had ik geen enkele moeite om te wennen aan het gefragmenteerde, het zoekende en de existentiële twijfel bij zowel schrijver Du Perron als hoofdpersonage Ducroo. Ook bij derde lezing was het weer een indringend en uitdagend leesavontuur. Op momenten een dubbelavontuur; wanneer volwassen Ducroo zichzelf vergelijkt met de jonge Ducroo en herinneringen oproept aan zijn jonge jaren, probeerde ik parallel hieraan mijn eigen jeugdige herinneringen aan mijn eerste lezing van “Het land van herkomst” op te roepen. Waarom vond ik dit als 18-jarige zo’n overweldigende roman en wat vind ik daar als 55-jarige van?
“Het land van herkomst” is voor wie zich er voor openstelt een leesavontuur, omdat Du Perron/Ducroo de vragen waar hij mee worstelt, ook die vragen maakt waar je als lezer mee gaat stoeien. Je moet maar net zin hebben in zo’n leesavontuur. Ook als je geen zin hebt in een dergelijk leesavontuur is het nog altijd de moeite waard om “Het land van herkomst” te lezen, want het is en blijft ook nog eens een goede roman die inzicht geeft hoe het was om als Hollandse jongen op te groeien in Nederlands-Indië in de eerste helft van de twintigste eeuw.
2
3
Reageer op deze recensie
