De reconstructie van een gestrand huwelijk, bijna dertig jaar na publicatie

Als een vliegtuig om onbekende reden neerstort, dan is de zwarte doos die zich aan boord bevindt cruciaal om de oorzaak van het ongeluk te achterhalen. In de roman waarmee de bejubelde Israëlische auteur Amos Oz (1939) doorbrak, wordt die bron van informatie gebruikt als metafoor voor een gestrand huwelijk. Zwarte doos vertelt het verhaal van een Israëlische familie die nog steeds lijdt als gevolg van de vechtscheiding van zeven jaar daarvoor. Illana zoekt voor het eerst sinds de rabbijn het huwelijk heeft ontboden contact met haar ex-echtgenoot Alexander, een gelauwerd professor en auteur die naar de Verenigde Staten is geëmigreerd. Haar tienerzoon Boaz, van wie ze meent dat Alexander de vader is, zorgt voor grote problemen op school en thuis en Illana is ten einde raad. Boaz is van huis weggelopen en weigert te luisteren naar haar of naar haar nieuwe echtgenoot, de strenggelovige en excentrieke Michaël Sommo. Dit vormt het begin van een briefwisseling tussen de ex-echtelieden, die wordt aangevuld door brieven van de advocaat en zakenwaarnemer van Alexander, Michaël en Boaz. Die laatste geeft, door middel van slecht gespelde en haast kinderlijk onschuldige brieven, inzicht in de ernst van de situatie die is veroorzaakt door het vijandige contact tussen Illana en Alexander. Vanuit Amerika besluit Alexander de familie Sommo financieel te steunen, maar hij en Michaël hebben verschillende opvattingen over waar dat geld voor is bestemd. Dit creëert een kettingreactie die alle betrokkenen flink onder druk zet.

De roman, die door Hilde Pach is vertaald, bestaat volledig uit brieven en dit geeft goed weer hoe verschillend het verslag kan zijn dat meerdere personen uitbrengen van hetzelfde voorval. Zo wordt pijnlijk duidelijk hoe het huwelijk tussen Alexander en Illana is gestrand en worden de motieven van Boaz duidelijk om een vredelievende commune (“vrijheit blijheit” in zijn woorden) te stichten in het ouderlijk huis van Alexander. Oz heeft voor ieder personage een kenmerkende stijl gevonden, die meegroeit met wat de personages over elkaar te weten komen door hun briefwisselingen. Net als in de andere werken van Oz blijven de politieke omstandigheden in Israël niet onbenoemd en in deze roman laten Michaël en Alexander twee verschillende opvattingen over die staat zien, die op dat moment nog geen veertig jaar bestaat. Oz weet het zo in de communicatie tussen Alexander en Michaël te verwerken, dat het commentaar niet geforceerd aanvoelt. Integendeel, het verklaart de grote verschillen tussen de twee mannen, die op het oog alleen gemeen hebben dat ze op een bepaald moment van dezelfde vrouw hebben gehouden. Via hun brieven krijgen ze nieuwe inzichten in hoe hun houding tegenover hun land bepalend is geweest in hun huwelijk. De lezer leert ondertussen door hun contact hoe zij beiden bij Illana zijn gekomen en krijgen sneller dan zijzelf een beeld van haar destructieve kracht.

De briefconstructie vertelt de gebeurtenissen nadat ze hebben plaatsgevonden, waardoor de lezer volledig moet vertrouwen op de vertelkunsten van de personages. Deze blijken elkaar veelvuldig voor te liegen en te manipuleren, wat ervoor zorgt dat Zwarte doos een intrigerende familiegeschiedenis is.

Amos Oz geldt als een van de meest prominente Joodse naoorlogse auteurs en wordt al jaren genoemd als kanshebber op de Nobelprijs voor Literatuur. Zijn roman Judas was een ware bestseller in 2016 en het is daarom niet opmerkelijk dat zijn eerdere oeuvre opnieuw wordt uitgebracht. Deze heruitgave van de in 1988 verschenen roman benadrukt alleen maar de indrukwekkende staat van dienst van Oz als auteur en laat zien dat zijn werk na bijna dertig jaar nog niet heeft ingeleverd op relevantie en belang.