Vluchten voor het levenslot

Vluchten voor je levenslot.
Iedereen is op de vlucht. De 17-jarige Elna, voor haar beknellende baan als bediende bij een ingenieur, wiens vrouw een Hitlerbuste op de vleugel heeft staan, voor thuis, waar ze met haar twee broers wegens ruimtegebrek in de keuken slaapt, en voor haar zwangerschap na verkrachting door een soldaat tijdens een fietsvakantie met haar penvriendin Vivi. Vijftien jaar later vlucht Elna’s dochter Eivor voor school, en voor de beknelling van haar woonplaats, waar de oude Anders zijn treurige leven wegdrinkt met alcohol en de jonge Lasse opduikt op zijn vlucht uit de jeugdgevangenis.

Eivor laat zich door Lasse meesleuren in een korte, dramatisch eindigende vlucht. Wat ouder vertrekt ze naar Borås, om te gaan werken in de textielindustrie. Mooi is Mankells beschrijving over Borås, waar de jongelui hun vrije tijd doden met drinken en rondjes rijden in overmaatse Amerikaanse auto’s, knok- en vrijpartijen en sinistere popconcerten, en waartussen Eivor zich tegen wil en dank staande houdt. Ook wanneer ze, net als haar moeder, niet opgewassen is tegen de lusten van een enkele, opdringerige jonge vent en zwanger raakt. Ze knokt zich een weg door moeilijke jaren met twee jonge kinderen, gescheiden. En precies wanneer de kinderen wat groter zijn en Eivor een flintertje vrijheid hervindt, staat Lasse weer voor haar deur.

“ ‘Niemand slaat me,’ zegt ze. ‘Niemand.’
Dan loopt ze naar een tafel aan de andere kant van de eetzaal en gaat zitten. Met haar rug naar hem toe. Maar ze heeft nog geen tik op haar eitje gegeven of ze begint al medelijden met hem te krijgen. Het is vast geen pretje om wakker te worden met een kater en zo’n herinnering, denkt ze. Dat je een vrouw zonder reden hebt geslagen. Mijn hemel…”

Deze roman van Mankell beschrijft de levens van vier generaties vrouwen te midden van een snel veranderende wereld en het ontluikend feminisme in veertig jaren vanaf het begin van de tweede wereldoorlog: Dagmar, Elna, Eivor en ten slotte Linda. En eigenlijk wil je als lezer dat er van moeder op dochter iets wezenlijks verandert, maar behalve dat de industrietakken komen en gaan en de levensstandaard verbetert, leggen de vrouwen stuk voor stuk hun lot in handen van de mannen die hun pad kruizen.

“Hoe hadden Elan en Vivi zichzelf ook weer genoemd toen ze door Dalarna fietsten die zomen in de oorlog? De Daisy Sisters? Twee meisjes die bijna onfatsoenlijk gelukkig waren, omdat ze volledig vrij en onafhankelijk waren. En toen kwam zij… (Eivor, red.)
Zo zal het altijd zijn, bedenkt ze. Als vrouw moet je profiteren van de korte ogenblikken dat je mag zingen."

Daisy Sisters (Zweden, 1982) was niet Mankells eerste werk, maar het is wel van ver voor de Wallander-reeks waarmee hij in Nederland naam verwierf. Pas na Wallander en enkele van zijn andere werken verscheen dit boek van Mankell als De Daisy Sisters in het Nederlands (2009). Maar wie van Wallander houdt, houdt ook van De Daisy Sisters. Niet alleen leest het als een sociale schets (van de veertig jaren vanaf het begin van de tweede wereldoorlog), maar roept het regelmatig tenenkrommende spanning op - de flinke flash-forwards spelen hierin een grote rol. Een flinke pil van 633 bladzijden, geen moment saai, en in alle lelijkheid over ongewenste levenslopen een prachtige roman.