Meisje, vrouw, anders: een overweldigende diversiteit

In de jaren tachtig maakte Bernadine Evaristo deel uit van een zwarte vrouwenbeweging. Ze groeide op in een groot, gemengd gezin in Zuid-Londen en na het verlaten van de toneelschool richtte ze een eigen, feministisch theatergezelschap op. In haar werk stonden zwarte vrouwen centraal. Ziehier de overeenkomst tussen de auteur en het centrale personage Amma Bonsu in Meisje, vrouw, anders (vertaling door Lette Vos). Amma regisseert en schrijft toneelstukken waarin vrouwen van kleur centraal staan. Ze runt haar eigen gezelschap Bush Women en als we kennis met haar maken, is ze bezig met het voorbereiden van de première van 'De laatste amazone van Dahomey'. (De leden van de elitetroepen van het Afrikaanse land Dahomey waren agressief, genadeloos en vrouw. Ze werden gevreesd door de Franse soldaten.)

Amma is begin vijftig. Ze heeft een dochter van 19, Yazz, en twee partners: Dolores en Jackie. Ze is ronduit negatief over haar Ghanese vader, die haar zijn politieke overtuigingen bijna letterlijk door de strot duwt. Haar moeder is volgens Amma duidelijk een gevalletje 'onderdrukking': van gemengde afkomst en daardoor uitzonderlijk in haar woonplaats Aberdeen, voelde ze zich als kind al minder dan een ander. Door haar huwelijk is ze volgens Amma medeplichtig aan de onderdrukking van de vrouw. Dat gaat Amma in ieder geval niet overkomen. Ze woont in kraakpanden, gaat alle vrouwen die ze ontmoet af en bindt zich uiteindelijk aan niemand.

'...ze was niet de wijde wereld in getrokken op zoek naar vrijheid en avontuur om zich vervolgens te laten knechten door andermans verlangens.'

Via Amma trekt een bont gezelschap van twaalf vrouwen langs de lezer. Alle vrouwen hebben gemeen dat ze van kleur zijn of dat ze gekleurde voorouders hebben. Evaristo laat hiermee zien dat ook de Europese landen, ogenschijnlijk wit en monocultureel, een onbekende geschiedenis hebben van gekleurde mensen die kwamen en weer vertrokken. Daarnaast hebben de vrouwen gemeen dat ze uiteindelijk allen kijken naar hun familielijnen en tot de ontdekking komen dat die juist verrijkend zijn. Alle vrouwen in Meisje, vrouw, anders zijn op zoek naar een plaats in de maatschappij.

Qua thematiek is het boek uitermate boeiend. Evaristo blijft niet 'alleen maar' bij het zwarte feminisme, maar ze stipt ook een serie van andere thema's aan. Zo noemt ze tussen neus en lippen even de problematiek rond Shell in Nigeria, als Bummi vertelt over het overlijden van haar vader, die zichzelf opblies bij het illegaal diesel raffineren. Nigeria: straatarm, uitgebuit, waar de inwoners dagelijks gevaar lopen bij hun strijd om het hoofd boven water te houden, terwijl er jaarlijks miljoenen tonnen aardolie worden opgepompt om de rest van de aardbol van dure energie te voorzien. Shirley verpersoonlijkt een ander thema: etnisch profileren. Zij wil een ambassadeur voor alle zwarten mensen op de wereld zijn en er zijn voor alle kinderen, ook voor die met een achterstand. En dan is er Megan/Morgan. Zij wil eigenlijk alleen maar zichzelf kunnen zijn en dat betekent: gendervrij. Ze wil geen man worden, maar ze wil ook niet voldoen aan de verwachtingen die aan het vrouw-zijn verbonden zijn.

De rijkdom van het boek is al voldoende voor vier sterren. Die vijfde ster heeft te maken met de stijl waarin dit boek is geschreven. Aanvankelijk moet de lezer wennen. Evaristo gebruikt geen hoofdletters en punten, maar alle zinnen beginnen op een nieuwe regel. Dat geeft in eerste instantie een onrustig beeld, maar al snel wen je eraan en ontdek je dat deze eigenzinnige stijl juist bijdraagt aan het verhaal. Vorm ontmoet inhoud. Aan het eind van hoofdstuk vijf, als Grace eindelijk van haar jongste dochter durft te houden (nadat haar vier eerste kinderen stierven), ontdekt ze dat ze haar man in de jaren is kwijtgeraakt:

'met opgestroopte mouwen, zijn broekspijpen in zijn modderlaarzen,
geleund op een schop
stond hij
bij het hek naar de voorste akkers
toe te kijken
alsof hij weer in de woestijn van Egypte was
en een fata morgana zag.'

Zo mooi kan proza zijn.