Onvoorwaardelijke symbiose tussen mens en dier

Onvoorwaardelijke symbiose tussen mens en dier

Geschiedenis
Nederland wilde, net zoals tijdens de Eerste Wereldoorlog, ook aan de vooravond van WOII, neutraal blijven. Dat was echter buiten de niets ontziende blitzkrieg van de nazi’s gerekend. 14 mei 1940 tussen 13.27 u. en 13.40 u.: Duitse bommenwerpers verwoestten binnen een kwartier de historische binnenstad van Rotterdam. Daardoor ontstonden vreselijke, onblusbare branden. Minstens 711 mensen werden gedood en minstens 800.000 inwoners werden dakloos. Ook de dierentuin, Diergaarde, in Rotterdam bleef niet gespaard van het geweld en werd totaal verwoest. Op 15 mei 1940 capituleerde Nederland. (bron Wikipedia)
En daar begint het verhaal van Chaver (ha-vèr, Hebreeuws voor vriend, een jonge wolf) en Debra, een half-Joods meisje.

Anders
Als klein kind had Debra zich vaak afgevraagd wat dat nu eigenlijk te betekenen had: Joods zijn? Vader leerde haar en haar broertje Siem ontzettend veel, maar zo weinig over het Jodendom. Ze vroeg zich af of ze wel echt Joods waren. (haar moeder was niet Joods)
“Ik zie Joods zijn als een soort groot buffet waar iedereen kan kiezen hoe veel of hoe weinig hij op zijn bord wil hebben. Je hoeft er niets op te leggen wat je niet wil.”
Of dit antwoord van haar vader voor de kleine Debra echt duidelijk was is maar de vraag.

Jodenwetten
Zoals we dat allemaal gelezen hebben in Het Achterhuis van Anne Frank wordt het leven van Joden systematisch onmogelijk gemaakt omdat er dagelijks nieuwe beperkingen worden opgelegd door de nazi’s: Jodenwetten. Het verplicht dragen van de Jodenster (waarop zéér streng wordt toegekeken) is één van die maatregelen. Als half-Joods meisje vraagt Debra zich af waarom zij die ster moet dragen. Steeds meer Joodse mensen worden opgeroepen om zich te melden, steeds meer bekenden verdwenen.

Diergaarde
Na de vreselijke bombardementen heerste er chaos in de Rotterdamse dierentuin. De dierenverblijven waren grotendeels verwoest en Duitse soldaten kregen de opdracht om de ‘dakloze dieren’ zo veel mogelijk af te maken. Een eenjarige wolf, Chaver, weet aan de gelaarsde mannen met hun nietsontziende geweren te ontsnappen.

Dierenarts
Saul, een Joodse dierenarts in Rockanje aan Zee, besluit om zijn kennis te gebruiken om mensen in Rotterdam te helpen. Ondanks het reisverbod neemt hij de trein naar de gebombardeerde stad en daar ontmoet hij, … Chaver. Het is voor hem duidelijk dat het dier de traumatische gebeurtenissen niet kan verwerken. Met de fiets gaat hij het ontheemde dier ophalen. Dat het geen alledaags samenlevingsverband is zal later duidelijk worden.

Vlucht
De levensomstandigheden voor Joden in Rotterdam worden onmogelijk gemaakt en de kans om opgepakt en gedeporteerd te worden stijgt met de dag. Er zit niet anders op dan de vlucht te nemen. Siem wordt op een veilige plaats ondergebracht en Debra maakt een erg moedige, moeilijke en gevaarlijke keuze: zij gaat zich verstoppen in de bossen rond Rockanje. Wat zij onmogelijk kan weten is hoe lang zij daar alleen in de natuur moet verblijven. Vooral tijdens de winter(s) is het haast onmogelijk om te overleven.

Ontmoeting
Voor de tweede keer in zijn jonge leven staat Chaver er alleen voor. Zijn redder, Saul, verdwijnt van de ene op de andere dag. Doelloos loopt hij rond op een plaats die niet zijn natuurlijke habitat is. Uit de ontmoeting van Debra met de jonge wolf, beiden op de vlucht voor dezelfde vijand (gelaarsde mannen met geweren), ontstaat een onvoorwaardelijke vriendschap. Zal de steun die zij van elkaar krijgen er voor zorgen dat zij die vreselijke oorlog kunnen overleven?

“Wie had gedacht dat Judith Visser haar toppunt bereikt had met Zondagskind (maart 2018) en Zondagsleven (oktober 2020) heeft haar verkeerd ingeschat. In Het meisje met de halve ster bewijst Judith haar onmiskenbare talent om lezers te boeien. Het is een aangrijpend verhaal waarin de overlevingsdrang van mens én dier zorgt voor een symbiose tussen een moedig Joods meisje en, … een wolf. De manier waarop de auteur de angsten, de beslissingen, … van mens en dier, samen op de vlucht voor dezelfde vijand, beschrijft is werkelijk uniek. Neen hoor, geen zoveelste oorlogsboek. Het meisje met de halve ster, een boek dat de auteur al zo lang wilde schrijven, is een unieke weergave van ‘struggle for life’, verstand en instinct grandioos gecombineerd.” ( Guido G. – recensent)

Het debuut van Judith ging alleszins niet onopgemerkt voorbij. Voor Zondagskind mocht zij in 2018 de Hebban Literatuur Club Prijs in ontvangst nemen. Van Zondagskind en Zondagsleven gingen meer dan 85.000 exemplaren over de toonbank. Judith woont samen met haar man en haar drie wolfshonden in Rockanje aan Zee.

Waren haar voorgaande publicaties voor een groot stuk autobiografisch, met Het meisje met de halve ster tapt zij uit een heel ander vaatje. Een volledig fictief verhaal waarin een wolf een hoofdrol opeist.
“Want ook al is dit verhaal in deze roman fictief, het afgrijselijke toneel waarop het zich afspeelt heeft echt bestaan.”
Dat is op zich niet zo verwonderlijk. Judith heeft een groot hart voor dieren en ondertussen is iedereen wel vertrouwd geraakt met haar onafscheidelijke wolfshonden.

Jaar na jaar, van 1940 tot en met de bevrijding, wisselt de auteur voortdurend de hoofdstukken af. Dan weer bekijken we de situatie door de ogen van Debra, daarna vertoeven we weer in de leefwereld van de jonge wolf Chaver en hoe dit (wilde) dier omgaat met de situatie, een ver doorgedreven survival. De haast mensonwaardige levensomstandigheden zorgen voor mooie, ontroerende momenten. Maar Judith weet te lezer ook te beroeren met de beschrijving van gebeurtenissen en ervaringen, zowel van mens als dier, die diep onder je huid kruipen: het gevaar, daar diep in het bos, is nooit weg en loert achter elke boomstam, achter elke struik mee. Judith schrijft in een onberispelijke taal een vlotlezende roman, een moeilijk weg te leggen boek. Daar zijn de snelle afwisseling tussen de vrij korte hoofdstukjes mede verantwoordelijk voor. Toch noem ik het geen page-turner. Als lezer moet je zeker de tijd nemen om dit aangrijpende verhaal de kans te geven om verwerkt te worden. Het is veel meer dan een verhaaltje over een mens en een wolf. Tussen de regels door moet je de onderliggende gruwel van de WOII ervaren en het menselijke leed dat de nazi-Duitsland over de wereld verspreidde. En daar heeft de auteur dan weer gelijk.
“Dit is een onderwerp waarover nooit genoeg gesproken, gelezen en geschreven kan worden. Simpelweg omdat niemand ooit mag vergeten wat er in die donkere periode is gebeurd.”
Toch vind ik het veel meer dan een boek over de oorlog. Het gaat veel meer over de strijd, ondanks al het leed, die gevoerd wordt tegen een niets ontziende vijand. Het wordt hier nogmaals bewezen: in extreme moeilijkheden kan een mens meer dan er verwacht kan worden. Een van de passages die mij is bijgebleven zegt genoeg over de gemoedsgesteldheid van Debra. Het voortdurend balanceren op een slappe koord is vermoeiend en brengt mensen vaak in een moedeloze toestand.
“Soms wist ik niet of we bij het aanbreken van een nieuwe dag dichter bij het einde van de oorlog waren … of allen maar dichter bij het einde.”
Opmerkelijk: aan he einde van het boek ontmoet de bejaarde Debra, op een bankje in Rockanje, Jasmijn Vink, het personage uit Zondagskind en Zondagsleven. Het alter ego van Judith Visser.

Judith Visser gooit hoge ogen en mijn hoge verwachtingen zijn meer dan ingelost. Toen ik de titel voor het eerst zag wist ik niet waar zij met haar verhaal naar toe wilde. Het is zonder meer het beste boek dat ik in 2023 gelezen heb.
Natuurlijk ben ik nieuwsgierig naar volgende exploten van Judith in de wereld van de literatuur. Maar ik ben er zeker van dat dit niet het laatste hoogstandje in haar oeuvre zal zijn.
Het meisje met de halve ster is een aanrader en krijgt van mij de volledige 5***** sterren.

Guido Goedgezelschap


Sterren: 5***** sterren
Genre: roman
Uitgeverij: Harper Collins Holland, Amsterdam
ISBN: 9789402713534
ISBN e-book: 9789402769364
Uitvoering: paperback
Pagina’s: 460
Verschenen: oktober 2023

Trefwoorden: bombardementen, Rotterdam, Jodenwetten, wolf, vluchten, vriendschap tussen mens en dier, nazi’s, geschiedenis