Sterk van vorm

Oscar van Gelderen, de uitgever van Lebowski, weet de grootste plannen die hij heeft doorgaans te realiseren. Het Lebowski Book of the month project is ambitieus, gedurfd. (En daarnaast, zoals we van hem gewend zijn, marketingtechnisch sterk. Geselecteerde boekhandels dienen ‘lid’ te worden van de serie en van elke titel een vast aantal af te nemen.) Elke maand een herontdekking, een klassieker, een parel die de rechtgeaarde lezer niet mag missen. Zie ze maar eens ergens vandaan te halen. Zal die frequentie uiteindelijk niet opbreken? Een kwestie van ‘wait and see’. Af en toe zul je wel moeten putten uit de schier oneindige poel van vergeten, dan wel totaal onbekende schrijvers.

Boek nummer vijf is De prijs van de liefde van de Brits-Amerikaanse schrijver en dichter Alfred Hayes (1911 – 1985). Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog verhuisden zijn (Joodse) ouders van Londen naar New York. Als negentienjarige werkte Hayes kortstondig als journalist, om vrijwel meteen daarna te proberen om zijn ambitie als dichter en schrijver waar te maken. Na in de Tweede Wereldoorlog meegevochten te hebben voor de bevrijding van Italië bleef hij achter in Rome en begon een succesvolle carrière als scenarist. Hij werkte allereerst mee aan een aantal neorealistische Italiaanse films. Roberto Rosselini’s Paisan (1946) bijvoorbeeld. (Genomineerd voor een Oscar.) Daarna maakte hij furore in Hollywood. Het grote publiek kent hem wellicht als scriptschrijver van The Twilight Zone.

De prijs van de liefde, de vierde roman van Hayes, beschrijft in feite het schemergebied waarin een liefde zich soms kan afspelen. Een op het oog goed gesoigneerde man – onderhuids een schrijver die worstelt met zijn werk, met het leven – vertelt in de jaren vijftig in een hotelbar aan een mooie, jonge vrouw het verhaal over een mislukte relatie, zeg maar als een soort ‘verteltherapie’. Een nogal ongebruikelijke versierpoging, als het er al een is. De naamloze verteller heeft een relatie gehad met een gescheiden vrouw die ergens nog een kind heeft. Op het moment dat hij zijn geschiedenis vertelt, realiseert hij zich dat ze er altijd voor hem was en dat hij dat eigenlijk voor lief nam.

‘En gelukkig worden natuurlijk, dat was haar grootste wens; niet uitzinnig gelukkig, daar was ze, vond ze zelf, veel te realistisch voor; maar gewoon, bedaard gelukkig, heerlijk gelukkig, oprecht gelukkig. Dat was toch niet te veel gevraagd?’

De vrouw is nog steeds mooi, jong, redelijk trouw, redelijk eerlijk en redelijk hartstochtelijk. Een realiste tegen haar natuur in. Maar toch kunnen mannen in het algemeen, en de verteller als de vertegenwoordiger van de sekse, haar niet het geluk schenken. Haar niet laten wegdrijven op haar verlangens. De verteller, grijs, vaag in het leven, bijna net zo non-existent als zijn deeltijdgeliefde, wil niet vrij van de wereld zijn maar deze juist beheersen. Een idylle mag zijn leven, zijn werk, niet bedreigen. Hij geniet juist van de vrijblijvendheid ervan. Maar wat zocht hij in retrospectief dan bij haar?

Een test van de vrouw spreekt boekdelen. Ze polst hem, houdt een graadmeter langs zijn liefde voor haar. Wat zou er gebeuren als ze het uitmaakte? Hij zegt dat hij zich ellendig zou voelen, dat hij er slecht aan toe zou zijn, haar vreselijk zou missen. Maar zij doorziet hem.

‘… alleen blijvend letsel zou haar tevredenstellen als ze me verliet. [ … ] alleen afzichtelijk lijden, of toch op zijn minst een vriendelijke poging om mezelf te verhangen aan een of andere toevallig aanwezige kroonluchter had haar ervan kunnen overtuigen dat ik echt van haar hield.’

Hayes overtuigt met zijn weergave van de tweestrijd in de ‘verliefde’ mens. Wanneer de verteller bij de vrouw is, verveeld hij zich vaak, maar zodra hij haar deur achter zich dicht heeft getrokken, verlangt hij al weer naar haar. De terugblik doet de verteller beseffen dat hij ook wisselvallig is, moeilijk, somber, niet helemaal eerlijk. De mens die zich onwerkelijk voelt. Ergens zijn we allemaal vreemden voor elkaar.

Wanneer de vrouw op een avond in een club aan tafel zit bij een paar vrienden, is een zwaargebouwde, goed-uitziende man bijzonder in haar geïnteresseerd. Deze Howard is rijk, ziet de schoonheid in haar eenvoud. Hij is de opgedirkte, zogenaamd wereldse vrouwen zat. Hij geeft haar zijn visitekaartje en doet haar een voorstel. Duizend dollar voor een nacht met hem. Een immens bedrag waarmee  ze haar dochter Barbara, op dat moment vijf jaar oud, van een betere toekomst kan verzekeren.

Ze vertelt het aan haar geliefde, de verteller. Opnieuw doorziet ze hem en roept hem schamper tot de orde. Een teken aan de wand.

‘Hoe dom van mij om jaloers te zijn, ik kende haar toch, ik was zo scherpzinnig, hoe kon ik het me zelfs maar voorstellen dat ze erop in zou gaan. Was ik niet degen die zei dat ze het volste recht had met andere mannen uit te gaan, had ik haar niet aangeraden zich van mij los te maken, zelfstandig te zijn, en had ik haar er niet van verzekerd  dat we allebei vrij waren te doen en te laten wat we wilden?’

Maar de verteller weet dat het een frase is als puntje bij paaltje komt. Vleierij, hoe dubieus ook, blijft, naar zijn idee, bij elke vrouw hangen. Het vormt een nieuwe, valse basis om haar voor hemzelf te behouden. Maar hij is waarschijnlijk te laat.

Het is mooi hoe Hayes zijn verteller zichzelf laat herschikken. Een man die dacht dat hij zorgzaam was, die naar zijn mening de gevoelens van zijn geliefde spaarde en zorgvuldig had vermeden haar te kwetsen, weet tijdens het vertellen van zijn relaas wel beter.

‘Ik dacht aan mezelf zoals ik was toen ik haar nog had: hoe ik bloemen bezorgde als een loopjongen, haar kuste als een acteur, haar kwelde als een schurk, haar troostte als een dokter, haar raad gaf als een advocaat – allemaal tragikomische, onvoorstelbare poses die ver van me af stonden.’

Er volgt nog een korte, tot mislukken gedoemde, hereniging. De tevergeefsheid wordt gruwelijk grauw onderstreept door een vreugdeloos reisje. Is er ooit wel sprake geweest van echte liefde, of misbruiken de twee mensen elkaar, met wederzijds goedvinden én met wederzijdse afkeuring.

De verteller weet dat hij fouten heeft gemaakt. Spijt is de ware hel op aarde. Zou hij met deze kwetsbaarheid succes hebben in de hotelbar?

De prijs van de liefde is sterk van vorm. Constant zijn de rede en het gevoel in de vertelling met elkaar in conflict. Dat zorgt ervoor dat de tekst dwingend is, geladen. Van Gelderen mag vaker met dit soort onbekende schrijvers op de proppen komen en ze herontdekte klassiekers noemen.