De teloorgang van een dorp

Baron Wenckheim keert terug is het derde boek van László Krasznahorkai dat vertaald is in het Nederlands, een knap staaltje vertaalwerk overigens! In 2015 ontving hij de Man Booker International Prize voor zijn gehele oeuvre.

Het verhaal speelt zich grotendeels af in een kleine Hongaarse stad. Het bericht dat Baron Wenckheim, die jaren eerder naar Argentinië was geëmigreerd, weer terug zal keren, verspreidt zich als een lopend vuurtje onder de bevolking. Hij wordt gezien als de Messias die het stadje nieuw leven in zal blazen. En dat zou zeer welkom zijn, er is sprake van verval en armoede. Maar wat men niet weet, is dat de baron gevlucht is, omdat hij enorme gokschulden had opgebouwd en deze terugkeer een ultieme poging is zich daaraan te onttrekken.

Het hele stadje is in rep en roer, er wacht de baron een warm welkom. Maar de ene na de andere gebeurtenis zorgt ervoor dat de misverstanden alleen maar groter worden. De geboorteplek die de baron dacht aan te treffen, staat erg ver af van zijn beleving in de herinnering. Zelfs de verstandhouding met zijn vroegere jeugdliefde wordt tenietgedaan door tragische misopvattingen. Als de baron dan uiteindelijk overlijdt en de stad achterlaat zonder ‘erfenis’, komt de bevolking in opstand. Er is sprake van vernielingen, verkrachtingen en uiteindelijk verwoest een grote brand het stadje en zijn bewoners. De enige die zingend in de watertoren overblijft, is een idioot die uit het gesticht is weggelopen.

Het lijvige boekwerk van 496 bladzijden neemt je mee in de geschiedenis van en de gebeurtenissen in het Hongaarse stadje. Het boek is verdeeld in een aantal hoofdstukken die allemaal als titel een stukje van een wijsje hebben en ook nog een titel met een verwijzing naar een gedeelte van de inhoud ervan. Het boek is bijzonder knap geconstrueerd, niet alleen door bovengenoemde indeling in hoofdstukken, maar zeker door de manier waarop de zinnen gevormd zijn. Kennelijk is de auteur geen liefhebber van het gebruik van de punt als leesteken, want zinnen van vijf, zes bladzijden of zelfs meer zijn geen uitzondering. Er worden genoeg komma’s in verwerkt, zodat wel duidelijk is waar er een leespauze volgt.

Ter illustratie een klein gedeelte uit de tekst die een aanklacht is tegen de Hongaren:
..., want hij is een monster dat ervan overtuigd is dat het lot hem eigenlijk voor het goede heeft voorbestemd, of tenminste voor de vertegenwoordiging van de waarheid, rechtstreeks of via anderen, en zo staat hij heel dicht bij de zogenaamde christen, die precies hetzelfde is, maar dan nog erger, ...

De zinnen zitten vol met bijstellingen, tussenwerpsels, terzijdes, herhalingen, tegenspraken. Zelfs gebeurt het dat in één zin het perspectief wisselt van de ene naar de andere persoon. Ook komt het voor dat we plotseling in een flashback terechtkomen. Hoewel de zinnen ellenlang zijn, is dat geen belemmering te volgen waar we ons bevinden in het verhaal. De Hongaarse namen en de vele personages die voorkomen in het boek, zorgen af en toe voor de nodige verwarring. Ook de uitweidingen die soms overbodig voelen, maken dat het lezen niet altijd even goed vlot.

De hoofdpersonen hebben iets tragisch, ook Hongarije komt er niet op een positieve manier vanaf. Het verval, de vervuiling, de eenzaamheid, het blinde geloof in een verlosser zijn thema’s die de schrijver op een tragikomische manier bespreekt. Er is sprake van een alwetende verteller, maar die is zo subtiel op de achtergrond aanwezig, dat het lijkt alsof we constant getrakteerd worden op dialogen en monologen die zich in het hoofd van de personages afspelen. Ook filosofische bespiegelingen komen regelmatig voor.

Als we het boek zien als een klaagzang, dan kunnen we die vergelijking doortrekken in de opbouw. In het hoofdstuk ‘Verzamelde bladmuziek’ noemt de auteur ‘Gebruikte en verdwenen materialen’ en ‘Gebruikte en verloren gegane materialen’. En hiermee duidt hij ook op de verdwenen en omgekomen personen. Het daarna volgende ‘Dansschema’ laat de inhoudsopgave zien, een bijzonder originele vondst.

Baron Wenckheim keert terug is zeker geen niemendalletje dat je in een paar verloren uurtjes uitleest, maar voor de liefhebbers van een literaire roman die zowel tragisch als komisch is, en van proza dat maar doorgaat in lange zinnen die toch overzichtelijk blijven, is dit boek een aanrader.

Op https://indeboekenkast.com/ zijn nog veel meer recensies te lezen.