Herkenbaar, anekdotisch en kwetsbaar

Oek de Jong (Breda, 1952), studeerde kunstgeschiedenis. Zijn eerste grote roman Opwaaiende zomerjurken verscheen in 1979. In 2013 won hij de F. Bordewijkprijs en de Gouden Uil voor zijn roman Pier en oceaan. Twee keer werd de Jong genomineerd voor de shortlist van de Libris Literatuurprijs. Man zonder rijbewijs is een memoir.

Man zonder rijbewijs start in de derde persoon. In een aantal korte verhalen maak je als lezer kennis met een jongen die naast een aantal traumatische ervaringen met auto en boot, toch een fascinatie heeft voor auto’s en op zijn twaalfde alle automerken kent. De verhalen lijken wat willekeurig te zijn gekozen, waardoor het begin verwarrend is en het even tijd kost voor het boek je te pakken heeft. De verwarring wordt echter snel weggenomen wanneer het verhaal met een ik-verteller verder gaat. Het is nu duidelijk dat de schrijver een man is zonder rijbewijs en daar op korte termijn verandering in wil brengen. Nadat de juiste rijschool is gevonden – de persoon in kwestie is al 66 jaar dus het moet wel goed voelen – gaan de lessen met rij-instructeur Dave beginnen.

De Jong neemt je mee op zijn reis door Amsterdam. Uitvoering beschrijft hij hoe hij zijn weg vindt door het drukke verkeer, de plekken die hij kent of waar hij nog nooit geweest is. Het zijn vaak rake observaties, zo beeldend beschreven dat het is alsof je achterin de auto meerijdt. Een enkele keer vliegt hij iets uit de bocht en gaat hij er zover in door dat het wat langdradig wordt. Heel herkenbaar en hilarisch schrijft hij over het theorie-examen bij het CBR. Zijn ongemakkelijkheid is bijna voelbaar.

'Op vrijdagochtend deed ik nog drie examens en haalde er twee. Het zou er om spannen. In de taxi naar het CBR-gebouw, terwijl we van stoplicht naar stoplicht reden, voelde ik me een gevangene. Ook dit gaat voorbij, hield ik mijzelf voor.'

Naast de verhalen over de rijlessen is er een tweede verhaallijn. Hierin vertelt de schrijver over zijn jeugd, zijn studententijd in Amsterdam en de relatie met zijn ouders. Op een kwetsbare en intieme manier beschrijft hij met name de vaak wat ingewikkelde relatie met zijn moeder. Op plekken waar het verhaal wel heel dicht bij komt, kiest de schrijver weer voor het schrijven in de derde persoon om zo even wat afstand te creëren. Het zijn wel juist deze stukken die de kleine juweeltjes vormen tussen de soms wat anekdotische stukken over de rijlessen. Toch is de schrijver erin geslaagd van beide verhaallijnen een mooi geheel van te maken.

Met Man zonder rijbewijs heeft de Jong op een humoristische en herkenbare manier het wel en wee van het nemen van rijlessen en het behalen van je rijbewijs beschreven. Het zijn echter de verhalen over zijn jeugd en de relatie met zijn ouders die deze memoir het lezen meer dan waard maken.