Beelden die prachtige taal worden

Ruben is 10 jaar. Hij is de zoon van de ik-verteller in De laatste ontsnapping, de weergaloze nieuwe roman van Jan van Mersbergen. In de klas komt Deedee, ook 10, naast Ruben zitten. Meteen vrienden voor het leven. Deedee leeft bij zijn moeder en weet niet wie zijn vader is. Hij kijkt de beweging af waarmee de verteller zijn mobiele telefoon ontgrendelt. Werkt dat zo? Daarna kijkt hij de beweging bij zijn moeder af, en zo vindt Deedee het nummer van zijn vader. Hij belt hem gewoon: ‘Jij bent mijn vader’.

De vader leren elkaar kennen. De vertellende vader is werkloos, de andere - uit Joegoslavië - kan een Houdini-act. Het worden drinkebroers. Ivan mist zijn broer, al sinds de Balkanoorlog. En opeens wordt hij ook met de verantwoordelijkheid voor een zoon geconfronteerd. Dat zet extra druk op zijn Houdini-act.

Prachtig, het contrast tussen de vaders. Ivan die het leren moet, de verteller die het allemaal denkt te weten. Maar in de toenadering tussen Deedee en Ivan ziet hij zijn eigen falen op dat terrein pijnlijk weerspiegeld. Onbenoemd blijft hoe zijn huwelijk wel moet lijden onder de aaneengeschakelde avonden die hij doorbrengt met Ivan en gemakkelijke vrouwen in de kroegen van de Delta, bijnaam voor het natte gebied van Amsterdam.

De laatste ontsnapping van Jan van Mersbergen is in alle lagen die de roman telt uitstekend. De hogeschool van het schrijven past perfect bij een aards, eenvoudig, aangrijpend verhaal over vaders en zonen, vriendschap en loyaliteit, over een mannenwereld die van weinig woorden aan elkaar hangt en waarin een blik van verstandhouding volstaat.

Het stilistisch hoogtepunt van de roman is het hoofdstuk ‘Ik wist wel dat je hem zou smeren’, waarin de verteller kennismaakt met een vriend van Ivan die als tekenaar zijn kostje bij elkaar sprokkelt op het Leidseplein. Hij is een man van helemaal geen woorden, een tekenaar tekent nu eenmaal. En wat hij tekent is het verhaal van Ivans jeugd, wat dan via de verteller door Jan van Mersbergen zo tot in detail wordt opgeschreven dat de tekenaar er wel tien schetsboeken voor nodig moet hebben gehad. Beelden in woorden vervat, beelden die taal worden – wat is dit mooi gedaan. In een roman die vrijwel alles wat de laatste tijd aan Nederlandse literatuur is verschenen in de schaduw stelt.