Aangrijpende familieroman en van veel mededogen getuigend coming-of-ageverhaal

Na zijn bekroonde debuut "Verloren grond” is “Wees onzichtbaar“ de tweede roman van Murat Isik. Het hoofdpersonage in deze coming-of-ageroman is Metin, een Turkse jongen die in de jaren tachtig en negentig van de twintigste eeuw in het getto Bijlmermeer opgroeit. Metin krijgt tijdens zijn kindertijd en later als puber af te rekenen met een tirannieke en vaak gewelddadige, werkloze vader, pestgedrag op school en - meer in het algemeen - met een onveilige omgeving voor een opgroeiend kind.
De proloog zet meteen de toon van het boek, de sfeer van het verhaal wordt bepaald. Opvallend is ook dat de betekenis van de titel van het boek al meteen wordt weggegeven, al worden er voldoende bijkomende intrigerende elementen opgeworpen om de lezer tot doorlezen aan te zetten.
Metin kan als introvert omschreven worden, hij heeft een vrij gesloten karakter. In de meeste contexten en omgevingen (thuis, op school, op straat) tracht hij zich zo gedeisd mogelijk te houden en “onzichtbaar te wezen”. Voetballen en vrienden opzoeken vormt voor hem de voornaamste ontsnappingsroute. Dit biedt hem ook de kans de verhoudingen binnen zijn gezin af te toetsen met hoe het er bij zijn vrienden aan toe gaat.
Zijn zus (die we voornamelijk via de blik van Metin leren kennen) is minder makkelijk te doorgronden. Haar voornaamste reactie op (mogelijke) conflictsituaties is zich op haar eigen terrein (haar kamer) terug te trekken. In tegenstelling tot Metin (die ook op school zo onzichtbaar mogelijk tracht te zijn) biedt de school biedt haar een uitlaatklep waar ze ook nog eens op studiegebied kan uitblinken. Metin dient ook hier de strijd aan te gaan, met zijn klasgenoten en hun pestgedrag, maar ook met zichzelf en zijn eigen vaardigheden. Op school staat hij er ook geregeld helemaal alleen voor zonder echte medestanders, hij is geïsoleerd met het te verwachten nefaste effect op zijn zelfvertrouwen.
Doorheen de roman is een duidelijke ontwikkeling vast te stellen. Initieel trachten ze beiden zo weinig mogelijk op te vallen (onzichtbaar te zijn) en het contact met hun vader te mijden. Gaandeweg wordt deze strategie ingeruild voor een meer assertieve aanpak.
Metins moeder tracht vooral de confrontaties met vader Harun te vermijden en noodgedwongen te incasseren. Ze heeft weinig andere keuze dan de situatie te ondergaan. Ze zwijgt om de “lieve” vrede te bewaren en huivert ook voor het negatieve beeld dat de kinderen van hun ouders zouden krijgen. Ze is bovendien op haar man aangewezen als vrouw met twee kinderen zonder baan en inkomen die daarenboven ook de taal niet spreekt. Het is enkel indien bepaalde grenzen overschreden worden (vb. er is geen huishoudgeld meer) dat ze in het (verbale) verweer gaat of de eisen van haar echtgenoot niet langer wil involgen en hem zelfs (letterlijk) buitensluit. Doorheen de roman is een duidelijke evolutie merkbaar. Uiteindelijk stapt ze naar de politie bij verwondingen in haar gezicht. Ze vindt ook een baan zodat ze een inkomen heeft en financieel onafhankelijk is. Het begint dan ook bij haar man te dagen dat hij misschien toch minder onmisbaar is dan initieel gedacht.
De strijd thuis raakt Metin vooral vanwege zijn empathie met zijn moeder en ook omdat hij door zijn vader gewaardeerd wil worden. Thuis kan hij ook op medestanders rekenen (zijn moeder en zus) in de confrontatie met de agressie vanwege zijn vader.
Uiteindelijk begrijpt Metin iets beter het hoe en waarom van het gedrag van zijn vader (ttz de achtergrond en oorzaak) maar hem volledig doorgronden lukt niet. Zijn vader is te onvoorspelbaar, te wispelturig, hij stelt zelfs handelingen die niet met zijn karakter of eerdere acties te rijmen vallen.
Hij begint Metin wel gaandeweg te dagen dat zijn vader problemen heeft met het zich binden aan een gezin en kinderen, hij is klaarblijkelijk niet gemaakt voor het gezinsleven. Ook buiten de context van het gezin, brokkelt het ideaalbeeld dat hij van zijn vader had geleidelijk af. Op zijn werk en bij zijn politieke activiteiten wordt hij ook niet de gezien als een succesvol en na te volgen figuur.
De vader van Metin heeft - op zijn minst - gemengde gevoelens over het feit dat hij op jonge leeftijd getrouwd is en twee kinderen heeft. Desondanks vindt hij zichzelf een goede vader want hij zorgt voor eten en onderdak voor zijn gezin en hij stimuleert zijn kinderen om hun studies ter harte te nemen. Als overtuigd communist geeft hij zijn kinderen ook het goede voorbeeld want het kapitalisme is niet de te volgen weg. Daarnaast is het - in zijn ogen - zijn verdienste dat hij in Nederland zijn vrouw en kinderen een beter leven geschonken heeft. Naast deze meer materiële aspecten is hij niet of nauwelijks in staat zijn liefde en waardering te uiten. Op het immateriële vlak blijven zijn vrouw en kinderen in de kou staan. Sterker nog, ze zijn bevreesd voor hem en trachten vooral de lieve vrede te bewaren en mogelijke conflicten te vermijden. Hij kan enkel waardering en liefde voor zijn kinderen opbrengen indien ze (op school) presteren, zodat hij zichzelf hiervoor op de borst kan kloppen. De relatie met zijn vrouw kan je moeilijk echt liefdevol noemen. Vader en moeder staan niet op gelijke voet. Moeder neemt een ondergeschikte positie in en wordt geacht hem te gehoorzamen. In een dienende rol moet ze zichzelf voortdurend wegcijferen. Zijn aansprekende uiterlijk in het algemeen en zijn mooie kapsel in het bijzonder vormen zijn grote trots. Als zijn haar maar goed zit, zal de buitenwereld hem wel als een keurig persoon inschatten en wordt op zijn minst de schone schijn opgehouden.
Ondanks alle problemen is “Wees onzichtbaar” toch geen somber boek. Naast de ellende en sombere voorvallen (de spanningen binnen het gezin, Metins ervaringen op school, ...) biedt deze roman ook voldoende hoop en wordt er ook ruimte gemaakt voor meer vrolijke gebeurtenissen. Met enige goede wil kan je het boek zelfs tragikomisch noemen. Deze afwisseling van de lach en de traan is zonder twijfel één van de aantrekkelijke aspecten van dit boek en reden om het aan andere lezers aan te raden. Daarnaast schetst de roman ook treffend de persoonlijke groei en ontwikkeling van Metin, zijn zus en moeder.
De indeling van deze roman in een groot aantal korte hoofdstukjes - die elk een min of meer afgerond geheel vormen - was wat mij betreft een prima opzet en leidt zeker niet tot een gebrek aan diepgang of spanningsboog. De Bijlmerramp had een prominenter rol mogen krijgen en ook aan het perspectief van Metins zus had meer aandacht kunnen besteed worden. Nu ja, dan was het wel een heel dik boek geworden. Er is ongetwijfeld voldoende materiaal voorhanden om een trilogie te schrijven.
Het boek heeft de verwachtingen zeker ingelost. “Wees Onzichtbaar” is een ambitieuze, groots opgezette en aangrijpende familieroman en een van veel mededogen getuigend coming of age verhaal. Murat Isik demonstreert een aansprekende, krachtige en compacte schrijfstijl met veel oog voor detail en leverde een slim geconstrueerde roman af, bevolkt door personages van vlees en bloed.