Richard Russo demonstreert zijn vertelkunst

In 1993 verscheen Richard Russo’s doorbraakroman “Nobody’s fool”. Het boek werd amper één jaar later succesvol verfilmd. Het duurde echter drieëntwintig (23!) jaar eer de Nederlandse vertaling “Niemands gek” gepubliceerd werd. Ongeveer gelijktijdig verscheen in de Verenigde Staten het vervolg “Everybody’s fool”.
Hoofdpersonage van “Niemands gek” heet Donald “Sully” Sullivan en woont al vijftig jaar in het deprimerende plaatsje North Bath, een Amerikaans stadje dat betere tijden gekend heeft. In al die jaren is een succesvol leven slechts zeer sporadisch zijn deel geweest. We schrijven 1984. Sully is een man van net zestig, gescheiden en woont boven Beryl Peoples, zijn bejaarde oud-lerares Engels die hem soms nog steeds de les leest. Opgescheept met een slechte knie, een grote mond en een bovengemiddelde koppigheid, probeert hij op zijn manier wat van het leven te maken.
Richard Russo neemt in “Niemands gek” rustig de tijd (en de bladruimte) om zowel de hoofd- als de nevenpersonages grondig uit te werken. Geleidelijk aan worden meer en meer details prijsgegeven waardoor je blijft doorlezen, het verhaal een zekere spanning krijgt en er een soort page-turner effect gecreëerd wordt. Door de rol van de nevenpersonages geeft Richard Russo zijn verhaal diepgang mee: Sully is duidelijk het hoofdpersonage maar wordt omgeven met zeer typerende nevenpersonages. Door de perspectiefwisselingen komen we meer te weten over het verleden van de verschillende personages en hun onderlinge verhoudingen. Een aantal scènes wordt vanuit verschillende perspectieven beschreven.
Voor Sully is succes najagen allesbehalve zijn eerste prioriteit (om een understatement te gebruiken), hij heeft een grote mond, is opvliegend, koppig, egocentrisch, werkt zich in de problemen, maar is desondanks toch een personage waarmee je meeleeft. Doorheen het verhaal ontwikkelt hij zich hoofdzakelijk in zijn houding ten opzichte van zijn kleinzoon. Hij doorbreekt als het ware zijn egocentrisme en wil het in zijn grootvaderrol beter doen dan in zijn vaderrol. Russo toont veel begrip voor de soms kleinmenselijke kantjes van zijn personages die er maar het beste van proberen te maken. De inwoners van North Bath zijn als het ware veroordeeld tot elkaar, het is hun lotsbestemming om op één of andere wijze met elkaar samen te leven. Daarnaast geven zijn ook blijk van heel wat wantrouwen tegenover buitenstaanders (met hun achterdocht tov intellectuelen zoals Peter).
“Niemands gek” als letterlijke vertaling van “Nobody’s fool” moeten we volgens mij niet interpreteren alsof het iets te maken heeft met de geestelijke gezondheid van Sully. “Nobody’s fool” betekent in het Engels iemand die niemands slaafje is, die zich niet door anderen laat gebruiken/misbruiken. De cover van het boek staat voor het lot. De mens is een speelbal van het lot. Sully is waarschijnlijk het personage dat zich nog het minst om zijn “lot” bekommert en elke dag neemt zoals deze zich aandient.
“Niemands gek” is het eerste boek van Richard Russo dat ik lees, maar het geeft mij wel zin om ook zijn ander werk eens grondig te bekijken en heel waarschijnlijk ook te lezen. Het boek bevat ook heel wat (droge) humor waardoor je ondanks alle kommer en kwel soms moeilijk een lach kan onderdrukken. De auteur demonstreert zijn vertelkunst, vol met rake observaties en ook veel mededogen met de soms kleinmenselijke kantjes van zijn personages.
Het boek biedt zeker wat we er op voorhand van verwacht hadden, de verwachtingen werden meer dan ingelost. Richard Russo demonstreert zijn vertelkunst. Geleidelijk aan worden meer en meer details prijsgegeven waardoor je als lezer toch tot doorlezen aangezet wordt. Het hoofdpersonage wordt goed uitgewerkt en omgeven met zeer typerende nevenpersonages. Dit alles gelardeerd met treffende observaties, rake one-liners en (droge) humor met raffinement.