Sprong in het duister

De Noord-Amerikaanse schrijfster Jeanine Cummins was met haar derde roman: ‘Wie omkijkt’ (Oorsponkelijke titel ‘American Dirt’) spraakmakend. In Nederland is ‘Wie omkijkt’ Cummins’ eerste boek.

Op een familiebijeenkomst moordt het drugskartel El Jardinos de familie van Lydia en haar achtjarige zoontje Luca uit. Lydia en Luca weten te ontkomen. En dan begint de lange reis door Mexico naar de Amerikaanse grens in Nogales. Intussen valt de slagschaduw van de leider van het kartel Javier over de noodzakelijke vlucht. Opmerkelijk gegeven in het verhaal, is de persoonlijke band tussen Javier en Lydia, die gaandeweg duidelijker wordt. Een relatie die op zijn minst gezegd, verwarrend blijft, ja ook voor de lezer.

Cummins’ beschrijving van de vreselijke reis maakt wel grote indruk. Vooral het gedeelte op de goederentrein, die ‘het Beest’ genoemd wordt. De naam verwijst naar de angstaanjagende gevaren die verbonden is aan de trein waarop immigranten al springend in het duister een weg zoeken naar vrijheid. En sommigen redden het niet, met afschuwelijke gevolgen.

De schrijfster onderkent in het nawoord de ambivalentie rondom haar positie als Amerikaanse.
“Ik was bang dat ik, als schrijfster die zelf geen migrant is en ook geen Mexicaan, eigenlijk helemaal niet het recht had om een boek te schrijven dat zich ... in Mexico afspeelt...”.

Toch, is ‘Wie omkijkt...’ geen gepolijst verhaal geworden van een willekeurige buitenstaander. Persoonlijk, vind ik de controverse niet terecht en het verhaal uitgebalanceerd genoeg om stem te geven aan de kwetsbaarheid van de immigrant. Ook de lichtpunten, de Barmhartige Samaritanen vallen in positieve zin op; de mensen die de ander nabij zijn.

Het verhaal bestaat uit korte hoofdstukken met soms flasbacks naar vooral de relatie tussen Javier en Lydia. En de gezamenlijke liefde voor het boek. Al met al heeft het verhaal een rustige cadans en ondanks de harde werkelijkheid een ‘milde’, vriendelijke toon.

‘Wie omkijkt’, is al met al een bijzonder verhaal geworden. Cummins heeft zich terdege verdiept in de bendecultuur in Mexico en de dreiging vanaf de eerste pagina voelbaar gemaakt. Ook met het lot van de vluchteling kan de lezer meeleven, al reizende op ‘het Beest’. Tot uiteindelijk de reis in de nacht door de woestijn, op weg naar een ongewisse toekomst.

Het boek, en daar verwijst de oorspronkelijke titel ‘American Dirt’ mogelijk meer naar, is ook te lezen als een manifest tegen het Amerikaanse vluchtelingenbeleid van president Trump. De vluchteling is met dit beleid te beschouwen als Dirt, afval...
Al is de toon hiervoor uiteindelijk niet spits genoeg om werkelijk te raken, vind ik het een bijzonder boek; niet in het minst vanwege de lichtpuntjes van menselijkheid en waardeer het dan ook met vier sterren.