Onweerstaanbaar

When Hemingway put his brains to the wall with a shotgun,/that was style. Deze zin bleef nog dagen na het lezen van Stella Bergsma’s nieuwste boek door mijn hoofd dolen. De schrijfster vertaalde in 2015 gedichten van Bukowski, en met dit deel, schrijft ze, had ze de meeste moeite; het achteloze ‘put’ liet zich slecht vertalen. Ook ik probeerde het. Maar ‘legde’, ‘plette’, ‘kwakte’, ‘knalde’, ‘pinde’ – ze haalden het allemaal niet bij de subtiliteit van put. Daarnaast begon ik me af te vragen wat achteloos je hersens op een muur achterlaten (achterlaten: het compromis dat Bergsma uiteindelijk sloot) ook weer van doen had met het boek dat ik gelezen had, met Nouveau Fuck. Ik moest het teruglezen, en het is stijl. En dan vooral: schijt hebben met stijl.
Hoe je dat doet?
Bergsma’s vijfennegentig pagina’s tellende manifest helpt ons op weg, en wel door middel van de vijf pijlers waarop het berust: Wees Slecht, Wees Woedend, Wees Onbeschaamd, Wees Onbescheiden en Wees Gevaarlijk. De boodschap van deze zogeheten Vijf Wezen lijkt - als een soort tegenhanger van het boeddhistische achtvoudige pad – aan te sturen op je reinste egocentrisme, en dat beaamt Bergsma ook: egocentrisme is soms simpelweg nódig. Nodig, om te leren staan voor wie je bent, wat je vindt, wat je uit wil dragen, en waar je diep van binnen (of minder diep van binnen) naar verlangt.
De ‘je’ in bovenstaande alinea staat in eerste instantie voor ‘de vrouw’, maar Bergsma geeft met klem aan dat het boek geschreven is voor iedereen die zich onderdrukt of benadeeld voelt door wat voor macht of principe dan ook. Nouveau Fuck is dus niet per se een feministisch handboek; het biedt een zelfbevestigend en -versterkend perspectief voor ieder mens die dat nodig heeft, of het nu een vrouw (of het vrouwelijke) is in een nog altijd sterk patriarchaal ingestelde maatschappij, een man die niet voldoet aan het mannelijkheidsideaal, een minderheid die tegen vooroordelen opbokst, of ieder ander die zijn of haar stem niet durft te laten horen.
Nouveau Fuck is een met vaart en onweerstaanbare scherpzinnigheid, directheid en humor geschreven pleidooi voor eigenzinnigheid. Nooit belerend, haatdragend of bitter, maar altijd lichtvoetig, onderbouwend en innemend. Geen doemdenken, maar dwarsdenken. En dat maakt deze verfrissende aanmoediging tot bevrijding van de - door onszelf of de samenleving - bewust en onbewust opgelegde beperkingen van zijn, een boek voor iedereen. De boodschap is optimistisch en universeel, en is daarmee veel minder een tegenhanger van boeddhistische leerstellingen dan het lijkt: laat de mening en maatstaf van een ander niet bepalend zijn voor je eigenwaarde, laat angst je niet weerhouden om te doen wat je wilt, om te zijn wie je bent. Om vrij te zijn. Om te groeien. Om aanwezig te zijn. Om schijt te hebben. Om te zeggen: fuck it, dit ben ik.
Goed, een monnik zou het anders verwoorden. Maar het gaat uiteindelijk om het vinden van jezelf en van vrijheid. En het is niet zo dat we helemaal geen rekening meer moeten houden met anderen, maar wel dat daar een grens aan zit die we zelf kunnen herontdekken en herdefiniëren. ‘Deug niet, faal, raas, tier, bijt, schuur, steek, zuig en rek je omgeving op tot ze bij je past.’ Niet door te schreeuwen, te zeuren en te huilen, aldus Bergsma, maar ‘door te ademen, denken, te leven. Het conflict niet te mijden. Soms lief zijn, soms blij, soms boos, soms geil, soms sexy, soms vies, soms lelijk, soms slecht.’ Om mens te zijn dus; om volledig en zonder schaamte onszelf te zijn. Maar met stijl – altijd met stijl.
Met Bergsma’s stijl zit het wel goed. Het heeft schwung, sap, ritme, leven, dood en seks - Bukowski zou trots op haar zijn. Als hij er iets over zou kunnen schrijven, zou het misschien zoiets zijn:
When Stella painted her words on the world, and then threw it all away,/that was style.