Lezersrecensie
Een barok beschreven bewustzijnsgeschiedenis.
Ik las afgelopen weken "Kruistocht van een clown", je nieuwste roman.
Piet, je hebt me verrast, jongen! Meer dan één keer heb ik tijdens het lezen hardop tegen mezelf gezegd: ja, goed Piet, goed, bravo! bravo! Of tegen Marlies: zozo, goed geschreven, dat belooft wat!
Maar gaandeweg heb ik me vooral over mezelf verwonderd: waarom in godsnaam bleef ik me inleven in zo'n walgelijk handelende figuur als Theodor, die gaandeweg het verhaal steeds walgelijker gedrag vertoont met moord en doodslag van onschuldige mensen. Geen moraal meer. Dierlijk egoïsme. Waarom, waarom bleef ik hopen dat hij het zou redden? Zo'n ontmenselijkte figuur?
Nou, dat heeft me ook buiten het lezen zelf behoorlijk bezig gehouden! En dat is een groot compliment want er zijn niet veel schrijvers die dat kunnen.
Ik denk dat de oorsprong van mijn bewondering ligt in hoe je het milieu en de mensen tekent die in het Akense Brand wonen. De plaatselijke asocialen. Ik ken die mensen. Uit Utrecht ken ik ze. Ze woonden op het Houtplein. Of in de Hooipoort. Het is een heel apart slag. Ze kunnen je hart stelen met hun 'kinderlijke' spontaniteit. Of met hun woede over al dan niet terecht vermeend onrecht, hun door de buitenwereld aangedaan. En die buitenwereld heeft inderdaad zo haar vooroordelen. Heb jij zeer subtiel beschreven! Goed zo, Piet, goed, goed! Maar ook ten opzichte van hun eigen kring kan de miskendheid opeens in vuur en vlam ontsteken en berg je dan maar. Als je zo moet leven, heb je niet de luxe er principes op na te houden waarvan je nooit zult afwijken. Dus het opportunisme komt niet nergens vandaan: overleven staat voorop. Wat dat in de weg staat, soll beseitigt. En alles wat daarbovenuit kruipt en iets van menselijke principes overeind weet te houden, is mooi meegenomen. Zoals de manier waarop je hoofdfiguur Theodor kind is met de kinderen van Brand.
Maar dan verdwijnt de glimlach. Buchenwald. Waarom komt hij in godsnaam in Buchenwald terecht? Via onnavolgbare gebeurtenissen. Leni en de kinderen en dan een arrestatie, waarvan ik dacht: huh? Wat? Hoezo? Nog eens lezen. Mm?
Maar daarna besefte ik dat het precies zo gaat in het hoofd van Theodor: hij is het die geen grip heeft op de gebeurtenissen. Ze overkomen hem. Chaos. Willekeur. En ze moeten altijd mensen als hij hebben. Redden dus wat er te redden valt, dat is zijn levensmotto.
Aha. Zo moet ik dit verhaal dus lezen: als een bewustzijnsverhaal van Theodor. Wild. Associatief. Chaotisch.
En dat heb je mooi en indringend vormgegeven juist in de jou zo eigen stijl. Het gaat niet meer om de vraag of alle dingen waar gebeurd zijn (kindermisbruik in Buchenwald? Ik had er nooit van gehoord, maar ik weet ook dat de menselijke geest in staat is om het gruwelijkste te bedenken). Nee, het gaat erom hoe Theodor dit alles beleeft. Inderdaad: de door God gegeven (heb je Theodor als naam bewust gekozen?) willekeur waaraan hij is overgeleverd. In het kamp natuurlijk in verhevigde mate - misschien maakt zijn beleving alles nog erger of vertekent het zijn waarneming. Maar hij wist allang dat het leven van een bewoner van Brand aan allerhand bizars is ausgesetzt.
En dan moet het gruwelijkste nog beginnen: de ontsnapping en de lange weg naar huis. Moord en doodslag, gewetenloos, principeloos - verbijsterend (ook verbijsterend beschreven). Inktzwart. Wat wil de schrijver hiermee zeggen? Dit kán een kamp met mensen doen? Dit kan een misdadig regime met mensen doen? Wie lijdt, hoeft bepaald geen heilige te zijn? Integendeel? Het is gebeurd voor je er erg in hebt?
Tedere gevoelens, tranen zijn er alleen na een tijdje voor een willekeurig geroofd kind in de kinderwagen. Willekeurig ja, maar dus ook een kind. Of is het alleen maar zo dat dit kind in leven mag blijven omdat het zijn levensverzekering is?
En ik maar blijven doorlezen, ondanks alle walging: ik wil weten: gaat hij het halen of niet?
Ja. Hij haalt het. En hij haalt het niet. Voor hem is er geen thuis meer. In hem raast het regime en de oorlog en alles wat uit was op ontmenselijking, door. Hij is aan het kamp ontsnapt, maar hij kan niet ontsnappen aan wie hij geworden is.
Ja Piet, wat een verhaal! Gedurfd. Met lef geschreven en op de manier die ik van je ken: barok, associatief en dat past verdomde goed bij hoe de hoofdfiguur de wereld voelt en hoe hij handelt.
Nog één ding. Wat je met de tijd uithaalt, is wel heel gedurfd. Je begint in 1938 en daar blijft het verhaal ook heel lang, maar daarna wordt de tijdsaanduiding vaag: hoe lang is hij in het kamp? Geen idee. Is het intussen al oorlog? Blijkbaar. Nee, de oorlog lijkt nu afgelopen. Wat? We zitten opeens in het heden! In het nu van de neonazi's! En Theodor maar zijn weg zoeken naar de rust in hemzelf. En ja, die rust kan hij alleen maar vinden in de dood.
In bewondering,
Jos
Piet, je hebt me verrast, jongen! Meer dan één keer heb ik tijdens het lezen hardop tegen mezelf gezegd: ja, goed Piet, goed, bravo! bravo! Of tegen Marlies: zozo, goed geschreven, dat belooft wat!
Maar gaandeweg heb ik me vooral over mezelf verwonderd: waarom in godsnaam bleef ik me inleven in zo'n walgelijk handelende figuur als Theodor, die gaandeweg het verhaal steeds walgelijker gedrag vertoont met moord en doodslag van onschuldige mensen. Geen moraal meer. Dierlijk egoïsme. Waarom, waarom bleef ik hopen dat hij het zou redden? Zo'n ontmenselijkte figuur?
Nou, dat heeft me ook buiten het lezen zelf behoorlijk bezig gehouden! En dat is een groot compliment want er zijn niet veel schrijvers die dat kunnen.
Ik denk dat de oorsprong van mijn bewondering ligt in hoe je het milieu en de mensen tekent die in het Akense Brand wonen. De plaatselijke asocialen. Ik ken die mensen. Uit Utrecht ken ik ze. Ze woonden op het Houtplein. Of in de Hooipoort. Het is een heel apart slag. Ze kunnen je hart stelen met hun 'kinderlijke' spontaniteit. Of met hun woede over al dan niet terecht vermeend onrecht, hun door de buitenwereld aangedaan. En die buitenwereld heeft inderdaad zo haar vooroordelen. Heb jij zeer subtiel beschreven! Goed zo, Piet, goed, goed! Maar ook ten opzichte van hun eigen kring kan de miskendheid opeens in vuur en vlam ontsteken en berg je dan maar. Als je zo moet leven, heb je niet de luxe er principes op na te houden waarvan je nooit zult afwijken. Dus het opportunisme komt niet nergens vandaan: overleven staat voorop. Wat dat in de weg staat, soll beseitigt. En alles wat daarbovenuit kruipt en iets van menselijke principes overeind weet te houden, is mooi meegenomen. Zoals de manier waarop je hoofdfiguur Theodor kind is met de kinderen van Brand.
Maar dan verdwijnt de glimlach. Buchenwald. Waarom komt hij in godsnaam in Buchenwald terecht? Via onnavolgbare gebeurtenissen. Leni en de kinderen en dan een arrestatie, waarvan ik dacht: huh? Wat? Hoezo? Nog eens lezen. Mm?
Maar daarna besefte ik dat het precies zo gaat in het hoofd van Theodor: hij is het die geen grip heeft op de gebeurtenissen. Ze overkomen hem. Chaos. Willekeur. En ze moeten altijd mensen als hij hebben. Redden dus wat er te redden valt, dat is zijn levensmotto.
Aha. Zo moet ik dit verhaal dus lezen: als een bewustzijnsverhaal van Theodor. Wild. Associatief. Chaotisch.
En dat heb je mooi en indringend vormgegeven juist in de jou zo eigen stijl. Het gaat niet meer om de vraag of alle dingen waar gebeurd zijn (kindermisbruik in Buchenwald? Ik had er nooit van gehoord, maar ik weet ook dat de menselijke geest in staat is om het gruwelijkste te bedenken). Nee, het gaat erom hoe Theodor dit alles beleeft. Inderdaad: de door God gegeven (heb je Theodor als naam bewust gekozen?) willekeur waaraan hij is overgeleverd. In het kamp natuurlijk in verhevigde mate - misschien maakt zijn beleving alles nog erger of vertekent het zijn waarneming. Maar hij wist allang dat het leven van een bewoner van Brand aan allerhand bizars is ausgesetzt.
En dan moet het gruwelijkste nog beginnen: de ontsnapping en de lange weg naar huis. Moord en doodslag, gewetenloos, principeloos - verbijsterend (ook verbijsterend beschreven). Inktzwart. Wat wil de schrijver hiermee zeggen? Dit kán een kamp met mensen doen? Dit kan een misdadig regime met mensen doen? Wie lijdt, hoeft bepaald geen heilige te zijn? Integendeel? Het is gebeurd voor je er erg in hebt?
Tedere gevoelens, tranen zijn er alleen na een tijdje voor een willekeurig geroofd kind in de kinderwagen. Willekeurig ja, maar dus ook een kind. Of is het alleen maar zo dat dit kind in leven mag blijven omdat het zijn levensverzekering is?
En ik maar blijven doorlezen, ondanks alle walging: ik wil weten: gaat hij het halen of niet?
Ja. Hij haalt het. En hij haalt het niet. Voor hem is er geen thuis meer. In hem raast het regime en de oorlog en alles wat uit was op ontmenselijking, door. Hij is aan het kamp ontsnapt, maar hij kan niet ontsnappen aan wie hij geworden is.
Ja Piet, wat een verhaal! Gedurfd. Met lef geschreven en op de manier die ik van je ken: barok, associatief en dat past verdomde goed bij hoe de hoofdfiguur de wereld voelt en hoe hij handelt.
Nog één ding. Wat je met de tijd uithaalt, is wel heel gedurfd. Je begint in 1938 en daar blijft het verhaal ook heel lang, maar daarna wordt de tijdsaanduiding vaag: hoe lang is hij in het kamp? Geen idee. Is het intussen al oorlog? Blijkbaar. Nee, de oorlog lijkt nu afgelopen. Wat? We zitten opeens in het heden! In het nu van de neonazi's! En Theodor maar zijn weg zoeken naar de rust in hemzelf. En ja, die rust kan hij alleen maar vinden in de dood.
In bewondering,
Jos
2
Reageer op deze recensie
