Meer dan 5,3 miljoen beoordelingen en recensies Organiseer de boeken die je wilt lezen of gelezen hebt Het laatste boekennieuws Word gratis lid
×
Lezersrecensie

Een veelbelovend begin maakt meerdere beloftes niet waar

Jos Josso 26 juni 2020
Misschien was 1793 een meesterwerk, maar ik zal het er niet op wagen. Na de vorige miskoop (Nulpunt) was dit, 1794 de volgende. Als ik het boek uit de bibliotheek had geleend, dan was ik er vóór de helft mee gestopt. Wat een teleurstelling. Ik dacht me zorgvuldig te hebben voorbereid door de, lovende, recensies te hebben gelezen en door, stom, de VN-thrillergids er weer eens op na te slaan. Het was niet de eerste keer dat de VN-thrillergids de plank missloeg. Smaken verschillen, dat blijkt maar weer eens. Maar hoe kan ik me beter voorbereiden?

Ik zou het bij een beoordeling van twee sterren kunnen laten (één ster, zoals ik het eerst beoordeelde, is niet terecht, ondanks mijn teleurstelling; het boek is niet slecht geschreven, maar de opbouw deugt m.i. niet), maar ik zou het zelf ook op prijs stellen te weten waarom iemand een boek maar één of twee sterren geeft.

Het boek bestaat uit vier delen. Het eerste bestaat uit het verslag van Erik Tre Rosor en de verhandelingen spelen zich voor een groot deel af in een kolonie van Zweden, Sint Bartholomeus, een van de bovenwindse eilanden in de Caribische Zee. Slavenhandel is waar dit eiland zich mee bezighoudt. Naar dit eiland wordt Erik Tre Rosor gestuurd door zijn vader om te leren dat het leven anders in elkaar steekt dan hij denkt dat het is. Vader Tre Rosor wil dat de jongen hard wordt en niet voor zijn eerste liefje kiest. Een veelbelovend hoofdstuk, met een afschuwelijk einde. Dit einde verdiende een beter vervolg dan het uiteindelijk krijgt. Daar zit vooral mijn teleurstelling.
Want daar zou moeten beginnen wat op de achterflap van het boek geschreven staat. “Een moeder rouwt om haar dochter die tijdens haar huwelijksnacht is vermoord. Als niemand dit sterfgeval wil onderzoeken klopt ze aan bij de enige persoon die nog over is; een eenarmige tuchtwacht die rouwt om zijn dode vriend.“ Dat doet ze, maar vervolgens maakt deze eenarmige tuchtwacht allerlei omtrekkende bewegingen om in het boek te blijven, maar zijn werk - het inlossen van de belofte die de schrijver heeft aangekondigd - doet hij niet.
Het boek is een schets van het jaar 1794 in Stockholm, de stank en de armoede op straat, ‘een onverbloemde schildering van de donkerste hoekjes van Stockholm tegen het einde van de achttiende eeuw.’ Dat is het, een schildering met grote lukrake vegen. Personages handelen volkomen onvoorspelbaar, Natt Och Dag lijkt een goochelaar die telkens een kaart in zijn mouw stopt en er een ander uithaalt. Mijn teleurstelling betreft vooral dat het boek beloftes laat schieten, dat de verhaallijnen, waarvan ik hoopte dat die verder zouden worden uitgewerkt, doodbloedden. Neem John Axel Schildt, neef van Erik, die door vader was meegestuurd naar Sint Bartholomeus om Erik in de gaten te houden en te bespioneren. Begonnen als een karakter en eindigend als voetnoot. De moeder die de hulp inroept om de, naar haar veronderstelde, moord op haar dochter te onderzoeken. Ze komt zegge en schrijve twee keer voor en verdwijnt, ook weer als een voetnoot. Alleen Cardell, Ceton en Winge worden beter uitgewerkt, maar worden vooral in leven gehouden door bizarre en ongeloofwaardige anekdotes. En Anne Stina komt in het derde hoofdstuk om de hoek kijken. Maar voor haar verschijning heb ik al helemaal geen verklaring. Het gáát helemaal niet om Erik Tre Rosor! Het gaat om Cardell, Winge en Anne Stina. En dan wordt gaandeweg een dilemma gecreëerd, waar Cardell en Anne Stina een rol in spelen, en een heel klein beetje Winge (als surrogaat voor wijlen zijn broer). De andere personages vormen niet meer dan een decor, de rekwisieten waar tussendoor en omheen deze drie zich bewegen. Het eerste hoofdstuk is louter een beschrijving van het theater, de belichting, een opwarmertje, het voorprogramma, waarna de echte hoofdrolspelers het toneel opkomen, vooral aandacht vragen voor zichzelf en hun bekommernissen.
Als je 1793 niet hebt gelezen (zoals ik), dan ken je Cardell en Anne Stina niet en heb je vooral te doen met Erik Tre Rosor en zijn schoonmoeder. Dat is wat het boek je belooft. Maar niet waarmaakt.

Scènes die, ondanks hun gruwelijkheid, bijna terloops worden beschreven, worden verderop in het boek in slechts een enkele zin verklaard. Was de schrijver niet in staat deze scène zo te schrijven dat de lezer zich afvraagt wat er verborgen is achter deze woorden? Hoe kan de lezer weten wat er werkelijk is gebeurd met John Axel Schildt? Of ben ik gewoon niet slim genoeg? Dat kan natuurlijk ook.

Hoe geloofwaardig is het dat een misdadiger zijn gruwelijkheden met onverholen trots vertelt er zeker van dat hem door zijn positie niets zal overkomen? Dat zou mogelijk kunnen zijn geweest in 1794 (het is in 2020 ook mogelijk), het maakt het boek er gruwelijker van, maar niet per se geloofwaardiger. Een goede speurder – in een echte misdaadroman - zou hem ontmaskeren, of zélf zijn hoofd in de strop steken. Geen van beide gebeurt. Het is duidelijk geen thriller of iets wat daarvoor door zou moeten gaan; op het omslag staat ‘roman’. Verwacht dus niet dat er vaart gezet gaat worden om de misdaad te onderzoeken en de misdadiger te berechten. Als je daarnaar op zoek bent, lees dan een ander boek. Als je geïnteresseerd bent in het Zweden van 226 geleden, dan geeft dit boek je ongetwijfeld een inkijkje. Dan zijn zelfs de overbodige scènes de moeite misschien waard.
Het wemelt van de overbodige scenes en overbodige personages, die allemaal bedoeld lijken ter verfraaiing van de couleur locale. Het boek is als een zin die sterk begint, maar door de vele tangconstructies steeds irritanter wordt, om vervolgens halfbakken, in tegenspraak met het sterke begin, te eindigen.
Maar misschien, als je eerst 1793 hebt gelezen en je de personages Cardell, Winge en Anne Stina kent, ja misschien is het dan een erg mooi boek. Ik kende ze niet en ze kwamen op mij over als gasten op een feest die zich niet introduceerden, omdat ze veronderstelden dat iedereen ze wel zou kennen.

Reageer op deze recensie

Meer recensies van Jos Josso