Schaaknovelle - in het kader van het Verboden Boek

De week van het Verboden Boek is van start. Mijn bibliotheek had gisteren al een stapel boeken en folders op een tafel liggen. Het gaat om boeken die "ergens ter wereld ooit verboden, gecensureerd, of bekritiseerd zijn". Daar bleek dus ook deze 'novelle' onder te vallen.

Op de Hebban-site is het niet mogelijk om aan te geven dat je een boek in een andere taal dan Nederlands of Engels leest. Zoals meer mensen beheers ik meer dan die twee talen. Het was gelukkig geen probleem voor mij om dit dunne boek in de oorspronkelijke taal te lezen.

Halverwege het korte verhaal wordt duidelijk dat het niet alleen gaat om schaak, schaakmeesters, een schaaktoernooi aan boord van een schip op weg naar Argentinië. Het gaat ook over censuur, dictatuur, arrestaties, martelingen en hoe iemand zich daartegen probeert te weren.

Dit verhaal is een erg persoonlijk relaas. Net als zovele anderen, moest de Joodse Stefan Zweig Oostenrijk ontvluchten. Net als één van de hoofdpersonen in het verhaal, was het Habsburgse Oostenrijk eigenlijk Zweigs thuisland. Lang vóór deze novelle verscheen, werden in Duitsland Zweigs boeken al verbrand en weigerde zijn Duitse uitgever nog iets van Zweig te publiceren.

Zweig had zich dan ook lang publiekelijk verzet tegen het nationalisme (en de nazi-versie hiervan). In Oostenrijk blijven was dus geen optie. Het was de tweede keer dat Zweig een wereldoorlog mee moest maken als banneling, respectievelijk vluchteling. Ook een aantal personages in dit dunne boek, waaronder de ik-persoon, zijn vluchtelingen of bannelingen die de waanzin van het nationaal socialisme en het oorlogsgeweld ontvluchten.

Het tragische is, dat op het moment dat Zweig dit verhaal schreef, er nog een toekomst leek te zijn voor de personages in zijn verhaal en hijzelf, in Zuid Amerika. Wij lezers weten dat Zweig samen met zijn vrouw vrijwillig zelfmoord zal plegen, twee jaar vóór het einde van de Tweede Wereldoorlog, vanwege de vernietiging van het Europa dat hij beschouwde als zijn culturele en geestelijke 'Heimat"

Dit korte verhaal is een goede introductie tot Zweig en zijn boeken, waaronder met name zijn meesterwerk "Die Welt von Gestern". Ik heb "Schaaknovelle" in 1 dag uitgelezen. Probeer dit of één van de andere boeken die ooit verbrand, verboden, gecensureerd, bekritiseerd zijn (of nu opeens uit bibliotheken ergens ter wereld worden verwijderd of zelfs helemaal niet beschikbaar zijn), omdat ze kritisch durven zijn, zaken ter discussie stellen, je aan het denken zetten - zodat jij een eigen mening vormt die wellicht niet strookt met de mening van een meerderheid.