Een boeiende les godsdienst, geschiedenis én filosofie in een overzichtelijk naslagwerk

De meeste mensen hebben een redelijk beeld bij het jodendom, christendom, de Grieken en Romeinen en de grote filosofen. Maar heb je er weleens bij stilgestaan dat ze allemaal in dezelfde tijd leefden? In Ontluikend christendom laat Daniël de Waele, leraar Protestantse Godsdienst en docent Nieuwe Testament, zien hoe deze groepen leefden, elkaar beïnvloeden, in de haren vlogen of juist elkaars gedachtengoed overnamen.

Het boek begint met een uitgebreide inkijk in het dagelijkse leven rond het begin van onze jaartelling; het gezin, hoe mensen woonden, onderwijs, politiek, slavernij, et cetera. In de opvolgende hoofdstukken lees je het gedachtengoed van joden, heidenen (Grieken en Romeinen) en christenen. Deze indeling is niet toevallig gekozen. De schrijver volgt hiermee de indeling van Arisides en Petrus.
Elk deel is overzichtelijk opgedeeld in korte hoofdstukken die de begrippen, de geschiedenis en de verschillende groeperingen behandelen. Alles is uitgebreid onderbouwd met per hoofdstuk meer dan honderd bronvermeldingen en de teksten zijn voorzien van talloze citaten en passages.
De Waele besteedt opvallend veel aandacht aan de verhoudingen tussen man en vrouw, arm en rijk, vrije en slaaf. En dat is niet voor niets, want in het laatste hoofdstuk wordt duidelijk waarom dit van belang is voor de bloei van het vroege christendom.

Doordat er eerst wordt ingegaan op het dagelijkse leven en de sociale verbanden leer je de mensen van toen, op een toegankelijke manier, kennen en dat helpt om de religies goed te kunnen begrijpen. 'Hoe anders stonden zij in het leven dan wij in deze moderne tijden,' schrijft De Waele. Nou, heel anders dus. Neem de gereguleerde structuur van slaven en vrijgelatenen. En dat het heel normaal was om baby’s ten vondeling te leggen op een vuilnisbelt, waarmee hun lot – als het kind het al overleefde – als slaaf verzegeld was. Naast alle verschillen is er ook herkenning. Over de groei van het wereldrijk van Alexander de Grote lees je 'Volken in een onmetelijk groot gebied […] leerden elkaar kennen en beïnvloedden elkaar. […] Maar met het verdwijnen van […] het vertrouwde, van een op mensenmaat ingerichte gemeenschap, voelde de mens zich ook wat verloren in een te groot geworden wereld.' Herkenbaar?

Of het nu gaat over exorcisme, gnostische sekten of over Julius Caesar die een voorspelling in de wind sloeg en werd vermoord; het wordt neutraal en zonder oordeel verteld. Zo krijgt de lezer alle ruimte om een eigen mening te vormen. Slechts enkele keren lijkt de mening van de schrijver door te schemeren, zoals in 'Men had het er in ieder geval druk mee, met die vloektabletten'.

Toegegeven, dit is geen makkelijke materie en het is onmogelijk om alle groeperingen en hun verschillende zienswijzen in één keer te onthouden. Hoewel de schrijfstijl toegankelijk is, zal de gemiddelde lezer soms een woord moeten opzoeken. De tekst van de auteur gaat regelmatig naadloos over in een citaat. Dat leest prettig, maar maakt het eveneens lastig te onderscheiden waar het de mening van De Waele betreft en waar die van de aangehaalde schrijver. Niet alle begrippen worden direct uitgelegd. Bijvoorbeeld augur. Uit de context haal je wel dat het te maken heeft met divinatie. Pas enkele hoofdstukken later lees je dat het hier gaat om vogelschouw, waarbij het gedrag van vogels werd gebruikt om de toekomst te voorspellen. Ondanks de korte verklarende woordenlijst en het personenregister had het boek niet misstaan met een uitgebreide index. De e-book variant kan daarom een voordeel opleveren vanwege de zoekfunctie en het woordenboek.

De korte hoofdstukken met duidelijke titels, de prettige schrijfstijl en tot de verbeeldingen sprekende verhalen bieden soelaas. Ontluikend christendom is hiermee een boeiende les godsdienst, geschiedenis en filosofie ineen en na het lezen heb je een uniek naslagwerk in handen dat het begin van onze jaartelling en het ontstaan van het christendom vertelt vanuit de zienswijzen van joden, christenen, Grieken, Romeinen én de filosofen.