weemoedige sfeerbeelden

Voor de lezer is het geen zoekplaatje, Laura Starink valt met haar Proloog met deur in huis door er geen misverstand over te laten bestaan hoe ze positie kiest in de recente, post sovjet geschiedenis van Rusland, haar met tussenpozen journalistieke standplaats, waardoor je haar bundel verhalen over ‘gewone mensen’ ook meteen kunt plaatsen: ze observeert en schrijft als een ‘ouderwetse mensenrechtenactivist’. Ook al maak je haar na ‘bijna een halve eeuw’ als Rusland kenner niet meer veel wijs, ze blijft gefascineerd door en zoeken naar de raadsels, de intriges en de ogenschijnlijke onhoudbaarheid van een ‘maatschappij met twee gezichten: in huis (in het bijzonder en per traditie de keuken) warm, hartelijk en humoristisch, op straat gesloten, formeel en huichelachtig. Een land met een onvoorstelbare urbane metamorfose, met een grauw Moskou dat na de perestrojka, dat een onbedoeld en abrupt einde inluidde van zeven decennia sovjet imperium dat miljoenen mensen terroriseerden en offerden op het seculiere altaar van een perfecte staat en een nieuwe maatschappij, zich binnen de kortste keren tooide met ‘zonnige terrasjes op het rode Plein’, en met alle winkelketens van moderne metropolen op loopafstand. Met het inzoomen op de dagelijkse beslommeringen en belevenissen van individuele burgers kleurt ze deze van een totalitair socialisme naar een ‘wild kapitalisme’ getransformeerde wereld in. Dat levert aandoenlijke, soms meelijwekkende als ook misstanden aan de kaak stellende essays en reisbeschrijvingen op. Ze laat met ‘Het maaiveld van Glazok’ de treurige lege keerzijde zien van een ontvolkt en ontzield platteland. Eens een bloeiend dorp met duizenden inwoners, werkend op collectieve boerderijen, met althans een gevoel daarmee van geborgenheid en bestaanszekerheid, treft ze in dit nieuwe Rusland leeggeroofde stallen aan, leeggelopen schoolpleinen en een leeg verlangen naar ‘vroeger toen alles beter was’. In feite had toen ‘iedereen even weinig’ aldus haar afsluitende hoofdstuk over ‘De Hemel boven Glazok’. Die hemel is gebleven en daarmee blijft ook ‘alles gaan zoals het altijd is gegaan’, tenminste voor degenen die zich niet met de overheid bemoeien, een eigen moestuintje hebben en blijven klagen over de hoge, zakkenvullende heren. Ingeklemd tussen beide hoofdstukken waarin met romantische weemoed en mismoedigheid de teloorgang van het platteland is beschreven, zitten haar pareltjes over de onvoorstelbare willekeur van het Russische rechtssysteem. Dat is niet iets recents, maar zit gewoonweg genetisch ingebakken in de geschiedenis van een land waar een aanklacht eigenlijk al een veroordeling inhoudt. Ze laat je proeven, ‘eindeloos voortboemelend en in de leegste starend’ vanuit de bijna 10.000 km lange
Transsiberische trein, aan de onmetelijkheid van een land dat eenvijfde van de aardbol beslaat, relatief dunbevolkt is, met 20.000 km te bewaken landsgrens en een 'eeuwige angst' voor omsingeling, invallende troepen en spionnen en een groot leger dus ziet als een absolute noodzaak. Een onmetelijkheid die miljoenen verbannen burgers een Siberische dwangarbeid en dood injoeg in 30.000 kampen: ‘de Russische cultuur is doordrenkt van de droesem van kampen en gevangenissen’. Ook beschrijft ze beeldend en roerend de rijkdom en tegelijkertijd tragedies van kunst, cultuur en literatuur in een staat die liever dicteert en doceert dan leert en uitprobeert.
Ik heb met de spreekwoordelijke rooie oortjes Starinks verhalen gelezen. Tussen haar regels van typeringen, observaties en weemoedige sfeerbeelden, sijpelt onophoudelijk haar passie voor het oude en nieuwe Rusland door, daarin tekent zich onmiskenbaar de continu”iteit af van een oppermachtige staat, een oneindig land en van burgers die in een afwisseling van idealisme en opportunisme leven en overleven. Als je het boek dichtslaat, wil je meteen opnieuw het boek induiken, de dichtheid van Starinks informatie is groot en niet in een keer allemaal grondig tot je te nemen. Het was voor mij de springplank voor andere boeken over dat raadselachtige Rusland.