Een somber verhaal, gebracht in een verfrissende stijl

De donkerste nacht is een momentopname. Een vader vertelt over een periode in zijn leven die een aantal jaren duurt, ongeveer vanaf het ogenblik dat zijn vrouw net is overleden aan kanker, tot wanneer zijn oudste zoon, Fus, een moord pleegt. Tussen beide gebeurtenissen zitten enkele jaren waarin Fus radicaler wordt in zijn denken. De vader is links georiënteerd terwijl Fus verrechtst. De vader weet niet hoe hij hiermee om moet gaan en doet bijgevolg niets. Wanneer zijn andere zoon in Parijs gaat studeren, praat hij zelfs niet meer met zijn oudste. Als Fus naar de gevangenis moet dringt de vraag zich op of hij verder blijft zwijgen, of toch toenadering zoekt.

Voor Laurent Petitmangin (1965) is De donkerste nacht zijn debuut, hoewel hij in stilte al diverse manuscripten schreef die niemand mocht lezen. Het boek sloeg meteen aan en won in Petitmangins thuisland Frankrijk al meerdere bekende prijzen. De Nederlandse vertaling is de eerste maar later volgen nog minstens een Engelse, een Duitse en een Italiaanse versie. Ondertussen werkt de auteur aan twee nieuwe manuscripten. In de avonduren, want overdag blijft hij werkzaam op het vliegveld Roissy-Charles de Gaulle, als hij tenminste het land niet rondreist om over zijn boek te praten. Dat doet hij, ironisch genoeg, met de trein.

Het verhaal speelt zich af in het noordoosten van Frankrijk, niet ver van de Luxemburgse grens. Een van de eigenaardigheden van de plaatselijke bewoners daar is dat ze “le” of “la” voor een voornaam plaatsen: le Fuz, le Jacky, la Lucienne ... Vertaalster Lola Bertels heeft die tic, zoals de vader uit het verhaal het zelf noemt, netjes overgenomen en “de” voor de voornamen geplaatst, wat de authenticiteit van het verhaal vergroot. Omdat dat ook gebruikelijk is in de spreektaal in Vlaanderen en een deel van de zuidelijke Nederlandse provincies, voelt het lezen van de vertaling heel vertrouwd aan voor deze lezers. De schrijver laat het lidwoord overigens ook heel vaak weg, zodat het niet te overdadig wordt voor wie dit niet gewend is.

Het verhaal is eenvoudig van taal en de zinnen zijn kort. Daarom laat het zich vlot lezen. Lastiger om te volgen is de chronologie. In deze relatief dunne novelle spelen de twijfels van de vader de hoofdrol en wordt heel veel niet gezegd. De auteur laat bewust gaten in het verhaal, maakt sprongen in de tijd en beschrijft gevolgen van gebeurtenissen die zelf niet verklaard worden. Meestal volgt die verklaring later, maar is de lezer zelf nog wel verantwoordelijk voor het samenstellen van de puzzel op basis van de brokjes informatie die de schrijver voert. Hij brengt zijn lezerspubliek hiermee weleens aan het twijfelen. Men gaat zich afvragen of men iets gemist heeft in een ondoordacht moment, en dat leidt tot terugbladeren en paragrafen herlezen. Vol vertrouwen doorlezen is de boodschap, want alles komt op zijn pootjes terecht. Ongetwijfeld zal niet elke lezer deze stijl en aanpak weten te appreciëren, maar het blijkt toch een bijzonder effect te sorteren: de inhoud van het manuscript dringt dieper door.

Somberte overheerst. Wat doe je als alleenstaande vader wanneer je geen verweer vindt tegen externe invloeden die een van je kinderen van je vervreemdt? Wat als je geen vlotte prater bent maar een binnenvetter die niet de juiste woorden vindt om dat kind weer naar je toe te trekken? We reizen heel het boek lang mee in het hoofd van zo’n vader en nemen kennis van zijn twijfels, zijn donkere gedachten en zijn meningen die, hoewel tegengesteld aan die van zijn zoon, soms even radicaal zijn. Maar de vader is goudeerlijk over zichzelf en het is boeiend om zijn gedachtegang te zien evolueren. Het einde is verwarrend en maakt het boek jammer genoeg niet beter. Afgezien daarvan is De donkerste nacht een geslaagd en verfrissend debuut.