Speculatieve fictie à la VanderMeer, maar bovenal een actiethriller

In Hummingbird Salamander volgt de lezer Jane Smith vanaf het moment dat zij een enveloppe ontvangt met daarin een sleutel die bij een kluis hoort. Daarin bevindt zich een opgezette kolibrie. Hij werd haar nagelaten door Silvina, een recent overleden ecoterroriste. Vanaf dan verandert Janes leven helemaal. Onbekenden zitten haar achterna en proberen haar een geheim te ontfutselen waarvan ze zelf niet eens weet wat het is. Jane ziet uiteindelijk geen andere mogelijkheid meer dan haar man en dochter achterlaten voor hun eigen veiligheid, onder te duiken, terwijl ze ondertussen toch incognito op zoek gaat naar waar Silvina zich mee bezighield.

Met boeken als Borne en Vernietiging heeft Jeff VanderMeer zich jaren geleden al verzekerd van een plaats tussen de keur aan schrijvers die vreemde en onalledaagse maatschappijen weten te schetsen die fascinerend maar niet noodzakelijk gemakkelijk te begrijpen zijn. Hij mag zich hiermee aan de zijde scharen van iemand als Margaret Atwood, hoewel deze laatste ongetwijfeld bij heel wat meer lezers bekend is. Zijn boeken vallen onder de speculatieve fictie. Soms is dat duidelijk, maar VanderMeer durft zijn lezers ook wel eens aan het twijfelen te brengen. Hummingbird Salamander is zo’n hybride twijfelgeval. Het is een dystopisch boek, het spiegelt ons een mogelijke toekomst voor, maar het is bovenal een onvervalste actiethriller.

Jane is een bijzonder personage. Voor een keer is het vrouwelijke hoofdpersonage geen tengere underdog die zich pas later sterker toont dan ze lijkt. Jane is groot en stevig, is beveiligingsspecialiste en heeft een wat schimmig verleden waarover gehint wordt, maar waarvan we weinig details te weten komen. Ze staat stevig in haar schoenen, is niet voor een kleintje vervaard, is vuilgebekt, en heeft niet het karakter dat hoort bij een gehuwde vrouw en moeder. Toch is ze ook dat. Of ze die rollen goed weet in te vullen, is een andere zaak. Maar ook daarover krijgt de lezer slechts hints te lezen. De enige zekerheden die we vrij snel krijgen, zijn dat Jane het boek zelf heeft geschreven na de gebeurtenissen, en dat Jane Smith niet haar echte naam is. VanderMeer heeft er alles aan gedaan om het verhaal zo mysterieus mogelijk te maken.

“Assume I’m dead by the time you read this. Assume you’re being told all of this by a flicker, a wisp, a thing you can’t quite get out of your head now that you’ve found me. And in the beginning, it’s you, not me, being handed an envelope with a key inside . . . on a street, in a city, on a winter day so cold that breathing hurts and your lungs creak.”

De proloog wordt in de jij-vorm verteld. Zo wordt de lezer meteen op snelheid gebracht. Slechts twee pagina’s neemt dit in beslag, daarna schakelt de auteur over naar het eigenlijke verhaal, dat in de ik-vorm staat. Vertelster Jane gebruikt korte zinnen, zowel in de beschrijvende stukken als in de dialogen. Ze laat heel veel ongezegd en gaat vrij snel tot actie over zonder dat de lezer precies weet waarom. De lezer holt daarom altijd achter de feiten aan. Voor elk antwoord zijn er twee nieuwe vragen. Dat houdt je aan het lezen, want VanderMeer prikkelt je nieuwsgierigheid danig en je wil wel weten waar dit naartoe gaat, maar het stelt je geduld ook op de proef. Meestal is dat niet echt een probleem, maar rond twee derden zit er een klein dipje in het verhaal waarin niet zoveel gebeurt, en dan laat die achterstand in kennis die je als lezer hebt, zich wel voelen.

“Like many species that have northern-skewed ranges for breeding, S. griffin is a snowbird and migrates closer to the phylogenetic nexus of hummingbirds in South America. S. griffin winters (December–March) in the Andes (where, of course, it is actually summer). [...]”

Het eerste deel van het boek is aangevuld met encyclopedische weetjes over de Selastrephes griffin, alias de najadekolibrie. Dit is gedaan in de vorm van tussenstukjes waarin de ene keer beschreven wordt hoe de diertjes eruitzien, dan weer hoe hun habitat eruitziet, of hoe hun jaarlijkse trektocht verloopt, enz. Dat zeg meteen veel over de details waarmee de auteur de plot zo waarheidsgetrouw mogelijk heeft gemaakt. De s. griffin bestaan namelijk helemaal niet. De soort werd gecreëerd door biologieprofessor Dr. Meghan Brown. Ook de road newt, de salamandersoort die in dit boek voorkomt, is een creatie van haar. Brown en VanderMeer werkten eerder al samen voor een wat ongewoon project. Zij gebruikte namelijk The Wonderbook, een geïllustreerde writing guide die VanderMeer schreef, in haar lessen. Hierin wordt (onder andere) dieper ingegaan op de ecologie bij het creëren van fictieve werelden en dat paste wel bij wat Brown doceert. Later interviewde VanderMeer haar hierover. De auteur is al langer erg met ecologie bezig. Dat was in zijn vorige boeken al heel duidelijk, en ook Hummingbird Salamander is in wezen een boek waarin de klimaatproblematiek de hoofdrol speelt.

Hummingbird Salamander is heel wat toegankelijker dan Borne en het staat dichter bij ons dan Vernietiging. De sfeer wordt door datzelfde neerslachtige gekenmerkt dat ook VanderMeers voorgaande boeken typeert. Dat gevoel dat alles naar de vaantjes is en er weinig hoop is op beterschap, is alweer sterk aanwezig. Maar het boek lijkt zich niet in de toekomst af te spelen en daardoor is het misschien net iets indringender. Het is toekomstfictie, maar dat aspect is minder opvallend aanwezig omdat sommige onderdelen van die toekomst al realiteit zijn. Pas naar het einde toe merk je daar iets van als pandemieën en klimaatverandering echt de controle krijgen. In tegenstelling tot de gedetailleerde wijze waarop de wereld is samengesteld en Jane haar vlucht en zoektocht worden beschreven, is dat einde wat al te snel afgeraffeld, zonder een duidelijke conclusie. Vele vragen worden in dat slotstuk beantwoord, maar wat je echt wil weten, wordt dat niet en dat is wel een beetje jammer. Verder is het wel een aantrekkelijk boek.