Gevoelens van onrecht en onmacht

Hoe iemand in weinig bladzijden een veelomvattend verhaal kan vertellen.

Tea Tupajic is een kunstenares uit Sarajevo heeft gesprekken gevoerd met meerdere (oud-)militairen die naar Bosnië uitgezonden zijn geweest en betrokken raakten bij de val van Srebrenica. Richting het einde voert ze zichzelf eveneens als personage op, door de ogen van een ander.
De namen van de geïnterviewden zijn voorin genoemd, op de bladzijde zelf echter niet neergezet. Dat is ook niet nodig, want ieder persoon is herkenbaar door eigen taalgebruik en inhoud. Eerst wordt in enkele scènes een beeld geschetst van het begin van de uitzending van Dutchbat III.

Gaandeweg kruipt zwarte zomer meer onder je huid. Tupajic heeft een bijzondere vertelvorm gevonden: met fragmenten uit de gevoerde gesprekken beleef je de maanden van het militaire verblijf in Srebrenica. Door de gekozen woorden en witruimte dringen emoties vanaf het papier tot je door. Het onrecht over het wegvoeren en vermoorden van duizenden Bosnische moslimmannen door de Bosnisch-Servische troepen en vooral de onmacht over het vrijwel niets daartegen kunnen uithalen door de Nederlanders. Gebonden aan VN-protocollen die er bijvoorbeeld in resulteerden dat op een gegeven moment de plaatselijke bevolking medisch niet meer kon en mocht worden bijgestaan. Ingrijpen in gewapende conflicten mocht niet voor een VN-militair; rondlopen met een geladen wapen evenmin.
Daarna bij terugkeer in Nederland: ‘lafaard en oorlogsmisdadiger’. Terwijl menig militair voor zichzelf constateerde dat ‘hij overeenkomstig de opdracht handelde’. Maar was de opdracht goed?

Voor meer context en een completer verhaal over de enclave Srebrenica zou je andere boeken moeten lezen of documentaires zien. Beter nog is het de Dutchbatters en lokale bevolking zelf vragen naar hun beleving, hoewel dat uiteraard om uiteenlopende redenen niet voor iedereen zomaar kan. Daarom is het goed om naar schrijvers/makers/kunstenaars te luisteren die het wel hebben kunnen doen, zoals Tea Tupajic.