Inventief en speels, als altijd

De Kroatische schrijfster Dubravka Ugresic is in haar essays en romans altijd weer inventief, creatief, scherpzinnig en origineel. Ook over zware onderwerpen (zoals de Joegoslavische oorlogen en alle gevolgen vandien) weet ze met prikkelende lichtheid te schrijven. Daarom word ik altijd weer vrolijk van haar boeken, ook van Baba Jaga legde een ei. Dit boek maakt deel uit van de Canongate-serie, waarin diverse bekende auteurs hervertellingen bedenken van bekende mythen. En ook dat doet Ugresic weer anders dan anderen.

Haar boek bestaat uit drie gescheiden, maar associatief toch samenhangende verhalen. Het eerste gaat over een oude moeder, die o.a. door de oorlog in Joegoslavie haar oude wereld verloren heeft en geisoleerd staat in de moderne wereld die haar volkomen onvertrouwd is. Haar dochter observeert haar excentrieke gedrag met een soort humoristische deernis, vermoedelijk ook beseffend dat zij later net zo zal zijn als haar moeder. Het tweede verhaal gaat over de even hilarische als tragi-komische wederwaardigheden van drie oude besjes in een kuuroord. Mooi is hoe hier de spot wordt gedreven met idealen van 'eeuwige jeugd' die bij zo'n kuuroord horen, en hoe tegelijk heel liefdevol en met humor wordt geschreven over de ouderdom, de verloren jeugd en het excentrieke gedrag van de besjes. Ugresic combineert dus satire met ontroering, en vrij venijnige spot met compassie, iets wat je niet zo vaak ziet. Behalve dan bij Ugresic. In het derde verhaal tenslotte bekommentarieert een fictieve literatuurwetenschapster de vorige verhalen: ze analyseert deze verhalen als moderne varianten van de oude Baba Jaga mythe, en vertelt al doende van alles over deze mythe en alle vertakkingen ervan in allerlei oude en nieuwe culturen.

Vooral in dat derde deel is Ugresic naar mijn smaak ronduit virtuoos op dreef. Ze laat om te beginnen heel mooi de schoonheid en rijkdom aan betekenissen zien van allerlei oudere volksverhalen. Je kunt goed merken dat ze ook zelf literatuurwetenschap gestudeerd heeft, EN dat ze daar mooi over schrijven kan. Ook intrigerend is hoe diverse details uit de eerste twee delen met terugwerkende kracht verrijkt worden door de associatie met de motieven uit de volksverhalen. Ronduit meeslepend is bovendien hoe dat derde deel uiteindelijk uitmondt in een protest en een pleidooi. Een protest namelijk tegen marginalisering van vrouwen en van ouderdom, en tegelijk een pleidooi om UIT die marginalisering een nieuwe bron aan te boren voor creativiteit en inventiviteit. En eigenlijk is het hele boek een demonstratie van die creativiteit, niet alleen door alle varianten op de Baba Jaga verhalen, maar ook door de ontroerende, excentrieke en opmerkelijk originele oude vrouwtjes die optreden in dit boek.