Literatuur met een hoofdletter

Dat Marieke Lucas Rijneveld literatuur met een hoofdletter schrijft, proef je al vanaf de eerste, drie pagina’s lange zin. Ik geniet zo van de prachtige beeldspraken (‘hij wist dat je bang was als de boerderij haar avondjas tot aan de kin had dichtgeknoopt’), de mooie archaïsche woorden (hazengrauwen, steilorig, deemstering), de spannende vooruitwijzingen, de vaart en de constructie van het verhaal, die reikhalzend doen uitzien naar het slot.
Maar het thema van haar nieuwe roman doet me snel naar adem happen en het kost me grote moeite het boek te lezen. Was de sfeer van haar debuut ‘De avond is ongemak’ al beklemmend, tijdens het lezen van ‘Mijn lieve gunsteling’ moet ik strijden met gevoelens van verbazing, ongeloof en afschuw. Ik herinner me ‘Lolita’ van Nabokov, dat ik niet uit kon lezen. Tegelijkertijd bewonder ik Rijnevelds moed om zo’n precair onderwerp vanuit een onverwacht perspectief te beschrijven.
De roman, verdeeld in 42 korte hoofdstukken, is geschreven als een monologue interieur, in de indirecte rede, zonder dialogen, anders dan de boeken van Griet Op den Beek en Lize Spit met een vergelijkbaar thema.
Het is een brief aan de Magistraten waarmee de ik-figuur, een 49-jarige naamloze veearts zich verantwoordt voor zijn daden tegenover de rechters die hem zullen veroordelen, een terugblik op ‘een krankzinnige zomer’.
De veearts wordt verliefd op ‘zijn lieve gunsteling’, de 14-jarige, eveneens naamloze boerendochter, maar zelfs ‘de oeverloze leegte die toen al in haar huisde’ belet hem niet haar te willen bezitten. ‘Je lag die halsstarrige zomer als een kalf in stuitligging in de kraamkamer van mijn verziekte verlangens’, verklaart hij.
Zij groeit op in een onveilig gezin: haar moeder verliet hen toen zij drie was, haar broer bemoeit zich niet met haar en haar angstige vader is een hardwerkende boer die niet in de gaten heeft dat z’n dochter ten prooi valt aan de lusten van de volwassen veearts, die zo vertrouwd is met het gezin.
Zij wordt gekweld door schuld aan de aanval op de Twin Towers op Nine Eleven, voert regelmatig gesprekken met Freud, Hitler en Kurt Cobain. De veearts communiceert met haar via songteksten, citaten uit romans, toneelstukken en films en zij bekent ‘dat er iets mis is met haar, iets grondig mis’. Hij ziet van nabij haar worsteling met opgroeien naar volwassenheid, ‘aanlokkelijk, maar tegelijkertijd verlangend naar iemand die haar in bescherming neemt tegen de wereld’.
Als haar broer haar dagboek leest en ontdekt wat er tussen hen speelt, informeert hij zijn vader en ook Camillia, de vrouw van de veearts, tevens lerares van ‘de lieve gunsteling’ en binnen de kring van personages die ertoe doen de enige die van Rijneveld een naam krijgt.
Zij schaamt zich, haar schuldgevoel kan niet groter zijn. Zij gaat hardlopen en stopt met eten, haar lichaam is nog het enige waar ze controle over heeft.
In zijn brief aan de Magistraten schrijft de veearts dat ‘hij niet meer de jongen was van toen, die nooit ouder is geworden dan een jaar of veertien, die iedere avond met vrees het bed in stapte omdat hij niet wist waar de moederhand dit keer naartoe zou leiden’. Is dit het excuus voor zijn daden? ‘Ik wilde alles inhalen wat ik destijds had gemist.’

Marieke Lucas Rijneveld, Mijn lieve gunsteling. Amsterdam, 2020