Leven uit liefde voor Dostojevski

Fjodor Dostojevski (1821-1881) heeft een moeilijk leven gehad: een traumatische jeugd, eeuwige schulden, een onzeker schrijverschap. In ‘Herinneringen’ staat Anna Grigorjevna Dostojevskaja (1846-1918) stil bij haar leven met de schrijver. Hoe zij en haar man een evenwicht vinden: ze bewondert zijn inspiratie en visie, maar hij waardeert evenzeer haar kordate, praktische aanpak van het leven.

Fjodor wordt als tiener wees: zijn moeder overlijdt aan tuberculose en zijn vader wordt door zijn lijfeigenen vermoord. Fjodor voelt zich schuldig want hij had zijn opvliegende, tirannieke vader vaak dood gewenst.

In 1849 maakt hij deel uit van een radicale groep die de lijfeigenschap wil afschaffen en krijgt de doodstraf. Als hij voor het vuurpeloton staat, krijgt hij gratie en wordt zijn straf in dwangarbeid omgezet. Hij verblijft jaren in Siberië, gaat in dienst en studeert voor ingenieur in Sint-Petersburg. Hij is maar kort officier en legt zich vanaf 1844 toe op het schrijven.

In 1864 overlijden zowel zijn eerste vrouw als zijn broer. Dostojevski krijgt schulden en gokt in de hoop ze af te kunnen betalen, maar ze lopen verder op. Hij ziet zich gedwongen in vliegende vaart te schrijven: hoe eerder hij een boek af heeft, hoe eerder hij aan een nieuw kan beginnen. Bovendien verschijnen zijn grote romans als ‘Misdaad en straf’ (1866) en ‘De gebroeders Karamazov’ (1880) in afleveringen van tijdschriften: hoe langer hij ze maakt, hoe meer hij verdient.

Om zijn productie op te drijven komt Dostojevski op het idee een stenografe in dienst te nemen, aan wie hij zijn romans kan dicteren. Hij kiest een jonge bewonderaarster die in 1867 zijn tweede vrouw wordt: Anna. Ze vertelt hoe ze hem ontmoet op zijn sjofele, rommelige kamer vol boeken en papieren, zoals de cover van het boek laat zien. Anna is bekwaam, ze stenografeert zijn dictaten en werkt ze later uit. Na hun huwelijk zorgt ze voor de correctie, redactie en publicatie van zijn boeken.

Anna houdt het huishouden overeind. Ze houdt de gezondheid van haar man in het oog, want hij is altijd gespannen en krijgt in benauwde kamers aanvallen van epilepsie. De zomervakantie is voor hen een periode van herstel. Ze hebben vier kinderen, van wie twee vroeg sterven.

Dagelijks komt een stroom van bezoekers langs, zeurpieten die soebatten om aandacht en geld. Veel privacy hebben de Dostojevski’s niet. Anna houdt zijn familie zoveel mogelijk op afstand. Zodra hij wat verdient met de verkoop van zijn boeken rekent zijn familie op steun. Vaak tracht ze haar man tegen zichzelf te beschermen, want hij kan een verzoek om hulp moeilijk weigeren. Anna ergert zich aan de schoonfamilie.

Op de vlucht voor schuldeisers en de veeleisende familieleden verlaten ze Rusland in 1867 en maken een reis in Europa tot 1871. Toch kan Dostojevski de speeltafels in Baden-Baden niet weerstaan, hij vergokt zijn geld en smeekt zijn vrouw om het laatste wat ze hebben. Het lukt haar niet hem op andere gedachten te brengen, maar dankzij haar sterke karakter zullen ze later schuldenvrij zijn en geeft hij het gokken op.

Dostojevski verkoopt zijn boeken op intekening via boekhandelaren. Anna besluit dit systeem te veranderen en zet een verzendboekhandel op. Ze maakt zelf zijn boeken bekend, je kunt er bij haar op intekenen. Vervolgens stuurt ze een loopjongen om de bestelling te brengen of ze verstuurt die per post. Zo slaagt ze erin niet alleen meer boeken te verkopen, maar er ook meer op te verdienen.

Hoe bekend en geliefd Dostojevski is, blijkt bij zijn begrafenis die duizenden op de been brengt, het is een dag van nationale rouw. Anna is 35 en nooit hertrouwd. Ze blijft zich na zijn dood inzetten voor zijn boeken. Haar leven is haar liefde voor Dostojevski, voor de man en zijn werk.

Ze schrijft ‘Herinneringen’ van 1911 tot 1916, ruim 30 jaar na zijn dood op basis van aantekeningen en dagboeken. Anna idealiseert hem niet en heeft ook aandacht voor zijn kleine kantjes: zijn goedgelovigheid, jaloezie en onbeholpenheid. Ze geeft een directe indruk van Dostojevski’s leven: zijn hopeloze familie, eeuwige schulden en geïnspireerde schrijverschap. Ze weet hem tot leven te wekken. ‘Herinneringen’ verscheen als privé-domein 33 en is onmisbaar voor wie interesse heeft in leven en werk van Dostojevski.